Yeraltısuları Teknik Yönetmeliği

Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığından :

DSİ. Yeraltısuları Teknik Yönetmeliği

BÖLÜM I — G E N E L HÜKÜMLER,

YÖNETMELİĞİN U Y G U L A M A A L A NI

1.1. Belge isleri :

Yeraltısuları hakkında

ge-eğlnce, Yeraltısuları TüzUğiinün

yeraltısuyu arama, kullanma, ıslah ve tadil belgeleri ile ilgili işlemler,

bu Yönetmelikte tanımlandığı şekilde yapılırlar.

167 sayılı Kanunun 8, 9, 10 ve 11 inci maddeleri4 ve 5 inci maddelerinde açıklanan

etüdler :

.2. Yeraltısuyu araştırılması ve işletilmesi amacıyla yapılacak

Yukarıda

gerekli alan ve bu Yönetmeliğin H. Bölümünde tanımlanan yeraltısuyu

etüdleri, Yönetmelikte belirtildiği şekilde yapılır.

1.1 maddesinde anılan belgelerin verilebilmesi için yapılması

1.3. Kuyu yapımı:

Yeraltısuları hakkında

Tüzüğünün

gerekli bütün teknik işler, bu Yönetmelikte açıklanmıştır. Yeraltısuları

Tüzüğünde belirtildiği üzere, her türlü formasyonda her türlü araç

ve gereçle açılan

a şıkkında bahis konusu edilen «elle açılan kuyular» sayılmakta ve

Yönetmeliğin uygulama alanına girmemektedirler.

197 sayılı Kanunun 8, 10' ve 11; Yeraltısuları4 üncü maddesinde belirtilen kuyuların açılmasında uyulması10 m. den sığ kuyular, 167sayılı Kanunun 8 inci madde

1.4. Galeri - tünel, keson kuyu, kehriz ve drenaj yapımı :

Yeraltısuları hakkında 157 sayılı Kanunun

bendinde ve Yeraltısuları Tüzüğünün

üzere; yeraltısuyundan içme, sulama, kullanma veya diğer maksatlar

için inşa edilecek boyları ve kesitleri ne olursa olsun, her türlü yatay

veya eğ.k galeri, tünel keson kuyu, drenaj ve kehrizlerin yapımı, tadili

ve ıslahı ile ilgili teknik çalışmalar, bu Yönetmelikte tanımlandığı şekilde

yapılırlar.

8 inci maddesinin (b)5 inci maddesinde belirtildiği

.5. Yeraltısuyunun isletilmesi:

İçme, kullanma, sulama ve diğer maksatlar için inşa edilecek kuyu,

galeri --tünel, keson kuyu, drenaj ve kehrizler ile yeraltısuyu işletmesjıde,

bu Yönetmeliğin V. BÖLÜMÜNDE belirtilen hususlara uyulması

zorunludur.

B E L G E İŞLERİ

.1. Belge alınacak işler :

167

b fıkralarındaki işlerle, Yeraltısuları Tüzüğünün 9 uncu maddesinde belirtilen

işleri yapacaklar için, Devlet Su İşleri' Genel Müdürlüğünden

belge alınması zorunludur. Bunlar, aşağıda sayılan belgelerdir :

sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanunun 8 inci madesinin a ve

2.1.1.

Yeraltısuyu arama belgesi,

2.1.2.

Yeraltısuyu kullanma belgesi,

2.1.3.

Islah ve tadil belgesi,

2.1.4.

Sondörlük, kuyuculuk,, galeri, tünelcilik yeterlik belgesi.

2.2.

Belge için başvurma :

Belge almak isteyen kimse, istediği belge ile ilgili, örneği

2.7.,

maddesinde görülen belge isteme formlarını, en yakın DSİ. Ünitesine

başvurarak veya en yakın idare amiri vasıtasıyla temin eder. B u formu

eksiksiz, doğru ve aşağıdaki hususlara uygun olarak doldurur. İlgili DSİ.

Teşkilâtına veya idare amirine verir.

Belge almak için müracaat eden kimsenin sırasını, isteklinin DSİ.

Teşkilâtına veya en yakın idare amirine başvurduğu tarih, DSİ. nin

belge isteyen kimseye cevap vereceği bir aylık sürenin başlangıcını da

dilekçe ve eklerin noksansız olarak DSİ. Teşkilâtına resmen ulaştığı

tarih belli eder. Belge isteyen kimseye, isteği üzerine müracaat tarihini

gösterir bir makbuz verilir.

2.2.1.

(Form No :

Arama belgesi isteme formu ve e k l e r i:2.7.1. Yeraltısuyu arama belgesi isteme formu)

2.2.1.1.

edilmiş fakat önemli sahalarda, A tipi yeraltısuyu arama belgesi isteme

formu kullanılır ve bu forma, aşağıda açıklanan bilgileri havi belgeler

eklenir :

D|St. tarafından hiç etüd edilmemiş olan sahalarla; etüd

2.2.1.1.1.

Her hangi bir yerde, aynı anda veya fasılalı olarak 5

den fazla kuyu açılması istenildiği takdirde; havzanın, n . Bölümde sözü

edilen esaslar dahinde yapılacak hidrojeolojik detaylı etüd raporlarından

ve eklerinden üçer takım;

2.2.1.1.2.

istenildiği takdirde, kuyu lokasyonlarını içine alan sahanın H. Bölümde

sözü edilen esaslar dahilinde yapılacak hidrojeolojik ön eüd raporundan

ve eklerinden üçer takım;

2.2.1.2. DSİ. tarafından hidrojeolojik etüdü yapılmış olan sahalarda

B tipi yeraltısuyu arama belgesi isteme fonu kullanılır ve bu

forma ne miktar kuyu açılırsa açılsın, her bir kuyu için kuyu yerini ve

su noktalarını gösterir detaylı bir kroki eklenir.

Aynı anda veya fasılalı olarak 5 adetten az kuyu açılması

2.2.1.3.

etüd edilmiş olsun veya olmasın, arama belgesi isteme formuna Yeraltısuları

Kanununun

teknik elemanlarca yapılmış ve kuyuda yapılacak her türlü işlemle,

kuyunun çap ve derinliklerini gösterir kuyu projeleri eklenir. Projeler

her kuyu için ayrı ve üjer adet olarak tanzim edilir.

Yeraltısuyu aranacak havza veya alan DSİ. tarafından17 ve Yeraltısuları Tüzüğünün 7 nci madesinde belirtilen

2.2.2.

Açılmış olan. yeraltısuyu arama kuyusunda bulunan suyun, işletilmesi

istenildiği takdirde; kullanma belgesi isteme formu ve eklerinin,

ilgili DSİ. Bölge Müdürlüğünce onayım takiben, müracaat sahibine kullanma

belgesi verilir. Kullanma belgesi isteme formunun (Fo^m

Kullanma belgesi isteme formu ve ekleri :2.7.3.)

ekleri aşağıda sırasıyla gösterilmiştir.

2.2.2.1.

iki adet;

Doğru ve muntazam olarak doldurulmuş kuyu kayıt defterinden

2.2.2.2.

kimyasal su analiz raporunun aslı ile onaylı iki kopyası;

Su evsafının kullanma maksadına uygun olduğunu gösterir

2.2.2.3.

grafiklerden üçer takım.

İki adet kuyu kütüğü ile, pompa karakteristiklerine ait

2.2.3.

Islah ve tadil edilmesi istenilen kuyu ve galeriler için ıslah ve tadil

belgesi alınması zorunludur. Bunun için ıslah ve tadil belgesi isteme

formunun doldurulması lâzımdır. (Form No :

açıklanan bilgiler eklenir.

Islah ve tadil belgesi isteme formu ve ekleri :2.7.5) Bu forma aşağıda

2.2.3.1.

Kuyu veya galerinin, son durumunu gösterir onaylı kütüğü;

2.ı2.3.2. 1/50-

ölçekli tadil projesi ve lüzumlu tafsilat resimleri;

2.2.3.3.

Islah veya tadil gerekçesini açıklayan bir rapor;

2.2.3.4.

Kullanma belgesi;

2.2.4.

(Form No :

Yeterlik belgesi isteme formu ve ekleri :2.7.7.)

Yeraltısuyu temin etmek maksadıyla, yeraltısuyu ile ilgili işlerde

çalışacak sondör, kuyucu, galerici ve tünelcilerin, bu işleri yapabilmeleri

için yeterlik belgesi almaları zorunludur

Yeterlik belgesi alabilmek için :•

'2.2.4.1.

Türk vatandaşı olmak;

2.2.4.2.

E n az ilkokulu bitirmiş olmak;

2.2.4.3.

olmak;

Sağlı bakımından bu gibi işlerde çalışmağa bedenen müsait

2.2.4.4.

belge alacakların, en az

tecrübesi bulunmak);

Mesleğinde yeteri kadar tecrübeli bulunmak (1. sınıf7 yıl; II. sınıf belge alacakların, en az 4 yıllık

2.2.4.5.

İstekli, yukarıdaki hususlara ait ekler ve belge isteme formu

ile DSİ., Genel Müdürlüğünce ilân edilen sınav tarihinden en az

evvel, DSİ. Genel Müdürlüğü ilânında belirtilen yere müracaat etmek zorunluğundadır.

Uygun görüldüğü takdirde; dilekçe sahibine, sınava girebileceğini

sınav gününü, yerini ve saatini bildirir fotoğraflı ve onaylı bir smava

giriş kartı verilir. Sınava giriş kartında yazılı gün ve saatte sınavda

bulunmayanlar, o yıl için imtihana girme haklarını kaybederler. Ellerinde

giriş kartı bulunmayanlar hiçbir şekilde smava giremezler.

DSİ. ce açılacak sınavda başarı göstermek lâzımdır.15 gün

2.S. Belgelerin verilisi :

2.3.1. Arama, kullanma, ıslah ve tadil belgeleri :

Konuya göre doldurularak, ilgili DSİ. Bölge Müdürlüğüne verilen

arama, kullanma, ıslah

ve büroda, hukukî, jeoloji.: hidrojeolojik ve mühendislik bakımlarından

incelenir. Uygun görüldüğü takdirde, her bir eki «Kontrol edilmiştir

» damgasıyla mühü.'lenir ve kontrol eden tarafından imzalanır,,

konu ile ilgili izin belgesi doldurulur ve Bölge Müdürlüğünün onayını takiben;

belgenin beyaz renkli orijinali ile kontrol edilmiş rapor ve eklerinden

tam bir takım istekliye verilir. Yeşil renkli kopya ile kontrol

edilmiş bulunan form ve eklerinden birer takım DSİ. Yeraltısuları Dairesi

Başkanlığına gönderilir. Belgenin pembe renkli kopyası ve belge

isteme formu eklerinden bir takım da, DSİ. Bölge Müdürlüğünde alıkonulur.

Müracaat sahibine; belge ile birlikte, her kuyu veya galeri için

onaylı, biri doldurulup idareye geri verilmek üzere, 2 adet boş kuyu k a yıt

defteri verilir. Belge formuna eklenmiş bulunan rapor, proje, harita

vs. gibi dokümanların tetkiki neticesinde, eksik ve hatalı hususlarla

karşılaşıldığı takdirde, evrakın iki takımı, bu hususları açıklayıcı bir

yazı ile, dilekçe sahibine iade edilir. Diğer takım Bölge Müdürlüğünde

muhafaza edilir.

2.3.2. Yeterlik belgesi :

Yeterlik belgesi almak için, DSİ. Genel Müdürlüğüne zamanında

ve gerektiği şekilde başvuranlar için aşağıdaki dallarda sınav yapılır.

2.3.2.1. 1 — I. Sınıf rotari sondörlüğü yeterlik belgesi

2.3.2.1. 2 —ı I. Sınıf darbeli sondörlüğü yeterlik belgesi

2.3.2:1. 3 — I . Sınıf galeri - tünelci - kuyucu yeterlik belgesi

2.3.2.1. 4 —ı II. ISınlf galeri - tünelci - kuyucu yeterlik belgesi

2.3.2.1. '.5 —• II. Sınıf darbeli sondörlüğü yeterlik belgesi

2.3.2.1. 6 — II. Sınıf galeri - tünelci - kuyucu yeterlik belgesi

2.3.2.1. 7 •—ı Hafif araç sondörlüğü

Bu sınavları başaranlara katıldıkları sınavın dalını, sınıfını ve tarihini

gösterir DSİ. Yeraltısuları Dairesince onaylı yeterlik belgeleri verilir.

Belge sahipleri sadece belgelerinde belirtilen dallarda çalışabilirler.

vs tadil belgesi isteme formu ve ekleri; mahallinde

2.1ı. Yeterlik belgesi sınavları:

Yeterlik belgesi sınavları, aşağıdaki şartlara uygun olarak yürütülür

2.4.1. Yeterlik belgesi almak isteyenler için DSİ. Genel Müdürlüğünce

açılacak sınavlar, her yıl 1 Ocak ile 31 Mart tarihleri arasında

yapılır, sınav günleri ve yerleri, sınavdan en az 30- gün önce DSİ. Genel

Müdürlüğünce ilân olunur.

2.4.2. Sınavlar nazarî ve amelî olmak üzere i k i şekilde olur, nazarî

sınavlar, yazılı; amelî sınavlar, sözlü sınav veya fiili tatbikat şeklinde

yapılır.

,2.4.3. (Sınavlarda değerlendirme 100 puvan üzerinden olup, en az

50 puvan alan başarılı sayılır. Hem amelî, hem nazarî sınav yapılan

hallerde, iki sınavın ortalaması alınır. Genel başarı için, katsayılarla

çarpılarak bulunan ortalamanın en az 65 olması gereklidir.

2.4.4. Sınav sonuçları bir liste halinde, sınav yerinde 1 hafta süre

ile ilân edilir.

2.4.5. Sınavlarda; not ortalamaları 65 den yukarı olduğu halde sadece

tek dersten başarı gösteremeyenler daha sonraki yıllarda, yalnız

başarı gösteremedikleri dersten sınava girerler.

2.4.6. iSmav konuları :

2.4.6.1. Bütün dallar için müşterek dersler;

A. Matematik (Katsayısı : 1)

B. Pompa bilgisi (Katsayısı : 1)

C. Makina ve motor (Katsayısı: 1}>

D. Yeraltısuları mevzuatı (Katsayısı :• 1)

E. Su verim deneyleri (Katsayısı: l)ı

2.4.6.2. I. sınıf rotari ve darbeli sondörlüğü için ilâve dersler.

F. Sondaj tekniği (Katsayısı : 4)

2.4.

için ilâve ders.

F. Sondaj tekniği (Katsayısı : 5)

2.4.6.4. I. sınıf galeri - tünel ve kuyucular için ilâve dersler :

F. 'Galeri, tünel ve kuyu inşa tekniği ve tahkimatı (Katsayısı : ,3)

IG. Barutçuluk bilgisi (Katsayısı: 1)

H. Jeoloji bilgisi (Katsayısı: 1)

2.4.6.5. H. smıf galeri - tünel ve kuyucular için ilâve dersler :

F. Galeri, tünel ve kuyu inşa tekniği ve tahkimatı (Katsayısı : 4)

3. Barutçuluk bilgisi (IKatsayısı : 1)

2-17. (Sınav müfredatı:

2.4.7.1. Matematik yazılı smaf müfredatı :

Aritmetik işlemler; alan ve hacim işlemleri; uzunluk, ağırlık, zam

ı , hız birimleri ve dönüşümleri,

2.4.7.2. Pompa bilgisi yazılı sınav müfredatı :

Tulumba çeşitleri, çalışma prensipleri, montaj ve demontajları,

arızaları,, bakımları.

2.4.7.3. Makina ve motor yazılı smav müfredatı :

Motor çeşitleri, sondaj yardımcısı makinaları çeşitleri, makina ve

motorlarm çalıştırılmaları, koruyucu bakım, peryodik bakım.

2.4.7.4. Yeraltısuları mevzuatı yazılı sınav müfredatı:,

Yeraltısuları Kanunu, Yeraltısuları Tüzüğü, belgeler.

2.4.7.5. Su verim deneyleri yazılı smav müfredatı:

Deney çeşitleri gayeleri; yapılışları; kıymetlendirilmeleri (Yalnız

1 sınıf için)

2.4.7.6. Sondaj tekniği nazarî ve amelî smav müfredatı :

Sondajın amaçları; kuyu yapım metodları; tecrit borulama ve filtreleme

işlemleri; çakıllama; yıkama; geliştirme metodları; kuyu ağzı

yapımı; sondaj ve kuyu emniyeti; rapor tutulması; sondaj makinasmın

(Her dal için kendi makinası hakkında) ve sondaj malzeme ekipmanlarının

kullanılmaları (Her dal kendi malzeme ve ekipman hakkmda);

sondaj sıvısı (Rotari sondörlüğünde; numune alma (Her dal için kendi

özel metodları hakkmda); onarma ve kurtarma işlemleri (Yalnız birinci

sınıf sondörlere); şantiye düzeni (Yalnız birinci sınıf sondörlere); sondaj

hesapları (Yalnız birinci sınıf sondörlere).

2.4.7.7. Yeraltısuyu jeolojisi sözlü ve yazılı smav müfredatı:

Su taşıyan formasyonların cinsleri, özellikleri; su sondajlarında

geçilen formasyonlar ve özellikleri; akifer cinsleri ve özellikleri, yeraltısuyunun

hareketi ve bulunuşu hakkmda bilgiler.

2.4.7.8. Galeri, tünel ve kuyu inşa tekniği ve tahkimatı;

sözlü ve yazılı smav müfredatı:

İnşa metodları; delici makinaların ve ekipmanların kullanılışı; tahkimat

nevileri ve yapılışı; numune alınması; kayıt ve raporlar; emniyet

tedbirleri, tecrit işlemleri, ray döşeme onarım ve kurtarmalar (Yalnız

birinci smıf için), pusula kullanma (Yalnız birinci smıf için).

2.4.7.9. Barutçuluk bilgisi yazılı smav müfredatı :

Barutçuluk malzemesi, çeşitleri, kullanılması, korunması; ateşleme

ve emniyet tedbirleri; kayıt işlemleri.

2.4.7.10. Jeoloji bilgisi sözlü sınav müfredatı:

Jeolojik formasyonlar, özellikleri ve oluşumları; kayaçların tanınması;

formasyon yapısının galeri ve tünel inşasıyla olan ilişkileri; yeraltısuyunun

oluşumu ve hareketi.

Yeraltısuyu jeolojisi (Katsayısı : 1)6)3. II. sınıf rotari ve darbeli sondörlüğü ile hafif araç sondörlüğü

2.5. Belgelerin tescili:

DSİ. Bölge Müdürlüklerince verilen belgelerin, DSİ. Yeraltısuları

Dairesine gönderilen suretleri ve ekleri, anılan Daire Başkanlığında

«'Dokümanların tasnifi ve tescili ile ilgili talimat» gereğince tescil edilerek

saklanır.

2.6. Belgelerin ve işlemlerin kontrolü:

Belge sahipleri; DSİ. Yeraltısuları Dairesi Başkanlığınca veya DSİ.

Müdürlüklerince verilmiş olan «Belge kontrol yetki kartları»na sahip

yetkililerin, kanunlara uygun şekilde yapacakları kontrollarda, belgelerini

göstermek ve yapılan işler hakkmda her türlü bilgiyi vermekle zorunludurlar.

Belge kontrol yetki kartlarının, fotoğraflı ve ilgili makam

tarafından onaylanmış olması gereklidir.

Yeterlik belgesi almış bulunan kimseler, kanunlara, tüzüğe ve yönetmeliğe

uygun olarak iş yapmak, kayıtlan doğru tutmak, formları eksiksiz

ve doğru olarak doldurmak zorunluğunda olup, bunlara uymayanlara

DSİ. ce 1 inci defasında ihtar verilir; 2 nci defasında 6 ay müddetle

yeterlik belgeleri geri alınır; 3 üncü defasında ise, yeterlik belgeleri iptal

edilir.

2.7. Formlar:

Yeraltısuyu ile ilgili işlerde kullanılacak form örnekleri sıra Ue gelecek

sayfalardadır.

2.7.1.

Form No : 2.7.1.

Belge Tipi :

DSİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNE

Arazi Sahibi

Arazinin

a) İli

YERALTESTJYU ARAMA. KEtlÖHSt İOTEİM33 F O R MU

İlçesi

Bucağı

Köy veya Mh

Teknik Elemanın (Teknik Sorumlu)

a) Adı Soyadı İmzası

Mesleği

Diploma - Oda Sicil No :

Adresi

Sondör, Kuyucu, Galericinin :

a) Adı Soyadı İmzası

b) Yeterlik Belge dalı tarihi ve

Yüzölçümü

Kuyu yeri tarifi

No:

Kuyunun

a) Tipi :

b) Delme usulü :

Adresi:

Talep edilen su miktarı

Galerinin

a) Kesiti

b) Açma usulü

Adedi :

Ton/gün Ton/yıl

Yukarıda belirtilen ve ilişik haritada sınırları gösterilen arazimde

adet açtırmak suretiyle ve işinde

kullanmak amacıyla yeraltısuyu aramak istiyorum, 167 sayılı Yeraltısuları

hakkındaki Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca tarafıma bir arama

belgesi verilmesini rica ederim / /19

E k i : 1) 3 takım raporu ve ekleri

2) 3 adet kroki

3) adet kuyu projesi

2.7.2. Y E R A L T I S U Y U ARAMA BELGESİ F O R MU

Form : 2.7.2.

Adedi:

Belge

N o :

Belge

Tarihi :

Belge

T. C.

ENERJİ V E TABİÎ K A Y N A K L A R BAKANLIĞI

DSİ. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ

YERALTISUYU, A R A M A BELGESİ

1. Arazi Sahibi

2. Teknik Sorumlu

3. Sondör, Kuyucu, Galerici

Arama Yapılacak Arazinin

a) İli e) Yüzölçümü

T i p i : ..

İlçesi f) Kuyu yeri tarifi

d) Mh. veya köyü

Kuyunun

a) Tipi:

Bucağı

c) DSİ. No. su

Talep edilen su miktarı

6. Galerinin

a) Kesiti:

b) Açma usulü:

Ton/gün Ton/yıl

Tarihli dilekçe ile usulüne uygun olarak yapılan müracaat incelenerek,

yukarıda yüzölçümü ve yeri belirtilen alan içerisinde ve yukarıda

belirtilen kişilerce yeraltısuyu aramak amacıyla ekli ve onaylı projesine

uygun bir adet inşasına sakınca görülmediğinden, 167 sayılı

Yeraltısuları Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca bir yıl süreli olarak

bu arama belgesi verilmiştir.

E k i : 1 adet onaylı proje D)SÎ Bölge Md.

2.7.3. Y E R A L T I S U Y U K U L L A N M A İBİELGEİSÎ) İSTEME FORMU

Form : 2.7.3.

•DSİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNDEN

Arazi Sahibi :

2. Kuyu/Galeri Yeri

Delme usulü:

İlçesi

Bucağı

Mahallesi veya Köyü

Kuyunun DSİ. No. su

3. Kuyu/Galeri Verimi

Pompajla

Artezyen

Statik seviye

Dinamik seviye (Pompajda)

Çekilecek su miktarı

Kullanma amacı

Yukarıda yeri ve ekli kütüğünde durumu açıklanan ve

bulunan suyu kullanmak istiyorum. Bu hususta, 167 sayılı Yeraltısuları

Kanununun 10 uncu maddesi gereğince tarafıma bir yeraltısuyu kullanma

belgesi verilmesini rica ederim.

E k i : 1 Adet kimyasal analiz raporu

2 Adet kuyu tütüğü

2 Adet pompaj programı

N o t : Kuyu kütüğünün biri onayla- Tarih

narak müracatçıya geri verilecektir. İmza

It/sn.

Ton/günde ve Ton/yılda

2.7.4. Y E R A L T I S U Y U K U L L A N M A BELGESİ FORMU

Form No : 2.7.4.

T. C.

DSİ. G E N E L MÜDÜRLÜĞÜ

Bölge Müdürlüğü

YEHALTUS'UYU K U L L A N M A BELGESİ

1. Arazi Sahibi :

Kuyu/Galeri yeri

111

İlçesi

Bucağı

Mahalle veya köyü

Kuyunun DSİ. No. su

Kuyu/Galeri Verimi

Pompajla

Artezyen

Statik seviye

Dinamik seviye (Pompajda)

Çekilecek su miktarı

Kullanma amacı

It/sn.

Ton/gün Ton/yıl

tarihli dilekçe ile yukarıda yeri belirtilen

kullanmak istediğini bildiren m müracatı üzerine yapılan

inceleme sonucu, isteğin kanun, tüzük ve yönetmelik hükümlerine

uygun olduğu anlaşıldığından, suyun yalnız amacıyla

kullanılması şartıyla bu kullanma belgesi verilmiştir.

E k i : 1 Adet onaylı kuyu kütüğü DSİ

1 Adet pompaj programı BÖLGE MÜDÜRÜ

2 — Kuyu yeri ekli kroki üzerinde gösterilmiştir.

3 —• B u belge formda tarif edilen yere ait olup başka yer için

kullanılamaz.

S — Artezyen kuyular, yönetmelikte yazıldığı şekilde tecrit edilir.

Basmçlı suyun muhafaza borusu dışından, yüzeye çıkarak bataklık

yapmasına veya üst tabakadaki yeraltısuyuna karışarak civar kuyulardan

dışarı akmasına ve etrafa zarar vermesine meydan verilmez.

'6 — Pompaj programı, 3 üncü maddedeki çekilecek su miktarını

aşmamak şartıyla, çekimin yılın hangi aylarında veya günün hangi saatlerinde

olacağının, kuyu sahibinin isteği ve DSİ. nin müsaadesiyle tes

—ı Belge sahibine aittir. Başkasına devredilemez.—ı Alınacak su formda belirtilenden fazla olamaz.j

pit edilmesidir.

NOT : Yeraltıyusu kullanma belgesinin, arka <yiu3üdür.

— 5

2.7.5. I S L A H V E TADİL BELGESİ İSTEME F O R MU

DSİ. (BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜNE

Form No :2.7.5ı

1. Arazi Sahibi

2. Kuyu/Galeri Yeri

İli

ilçesi

Bucağı

Mahallesi veya köyü

Kuyunun DSt. No. su

3. Kuyu/Galeri Verimi

Pompajla

Artezyen

ıStatik seviye

Dinamik seviye (Pompajda)

Çekilecek su miktarı

Kullanma amacı

It/sn.

Ton/gün Ton/yıl

4. Kuyuda yapılacak ıslah veya tadilat:

5. Islah ve tadil sonucu çekilecek su : Ton/gün Ton/yıl

6. Islah ve tadil işinin teknik sorumlusu :

7. Islah ve tadil işinde çalışacak sondör veya galerici :

Yukarıda yeri ve özellikleri açıklanan kuyuda/galeride, ekli projesinde

gösterildiği şekilde ıslah ve tadil yapmak istiyorum. Bu hususta

167 sayılı Yeraltısuları Hakkındaki Kanununun 11 inci madesi gereğince,

tarafıma bir ıslah ve tadil belgesi verilmesini rica ederim.

Eki : 2 Islah ve tadil projesi Tarih ve İmza

1 Onaylı kuyu kütüğü

1 Adet tadil gerekçe raporu

1, Kullanma belgesi

2.7.6. I S L A H V E TADİL BELGESİ F O R MU

T. C.

DSt. G E N E L MÜDÜRLÜĞÜ

nci Bölge Müdürlüğü

Form No : 2.7.6.

Belge No :

Belge Tarihi :

I S L A H VE1 TADİL BELGESİ

1. Arazi Sahibi

2. Kuyu/Galeri Yeri

Üi

İlçesi

Bucağı

Mahallesi veya köyü

Kuyunun DSt. No. su

3. Kuyu/Galeri Verimi

Pompajla

Artezyen

Statik seviye

Dinamik seviye (Pompajda)

Çekilecek su miktarı

Kullanma amacı

4. Islah ve tadil işinin teknik sorumlusu

5. Islah ve tadil işinde çalışacak sondör veya galerici :

tarihli dilekçe ile yukarıda tarifi yapılan kuyuyu/kaynağı/

galeriyi ıslah ve tadil etmek istediğini bildiren, yukarıda kimliği yazılı

'm müracaatı üzerine yapılan İncelemeler sonunda

istek uygun görülerek, kuyunun/kaynağın/galerinin, ilişik onaylı

projesine ve Yeraltısuları Tüzük ve Teknik Yönetmelik hükümlerine

göre ıslah ve tadil edilmesi için bu ıslah ve tadil belgesi verilmiştir.

E k i : 1 Onaylı proje DSÎ

İı

1 —' B u belge sahibine aittir. EaŞkasma devredilemez.

2 —• K u y u (Galeri) ekli kütük üzerinde gösterilmiştir.

>3 —• Bu belge projesindeki konuya mahsustur, başka konu için kullanılamaz.

4 — Kuyudan ancak formda yazılı miktarda su çekilefaüir.

Onaylı kuyu kütüğü Bölge Müdürü

NOT: Islah ve taâM belgesinin arka ymmidür.

2.7.7. SÖNDÖRLERÎN, KUYUCULUK, GALERİ - TÜNELCTLİK

YETERLİK BELGESİ İSTEME FORMU

Form No : 2.7.7.

DSİ. Y E R A L T I S U L A R I DAİRESİ BAŞKANLIĞINA

A N K A R A

Okulundan yılı mezun oldum.

yılı kuyu/galeri açma işlerinde

olarak çalıştım. Yeraltından su elde etmek maksadıyla

yapmak istiyorum.

167 sayılı Yeraltısuları Hakkındaki Kanunun 8 inci madesinde belirtilen

işleri yapabilmem için yeterlik belgesi verilmesini

rica ederim.

Adı Soyadı : Tarih

Sınava girecebi dal ve

Değişmeyen adresi : İmza

Şimdiki adresi :

E k l e r i :

3 —ı l y i h a l kâğıdı (Devlet Sektöründe çalışmakta olanlardan istenmez.

5 —• Onaylı diploma sureti

6 —ı Referanslar ve onaylı hizmet belgesi

BÖLÜM H. ETÜDLER

1. P L A N PROJE V E HARİTA HAZIRLANMASI

—ı Onaylı nüfus cüzdanı sureti— İkametgâh kâğıdı— Adet 4, 5 x 6 boyunda vesikalık fotoğraf—' Sağlık Raporu (Devlet Sektöründe çalışmakta olanlardan istenmez.

1.1. Plan ve kroki hazırlanması:

1.1. Plan» :

Etüdlerle ilgili plan ve krokiler aşağıda belirtilen hususlara uygun

olarak hazırlanır :

Plan ve krokilerin hazırlanmasında bilimsel esaslara ve resim tekniğine

uyulacak. Bütün kesit ve detaylarda sayılar açık olarak okunabilir,

çizgiler kesin ve net olarak görülebilir durumda olacaktır. Plan ve

kroki üzerinde gösterilen bir şeklin boyutu açık olarak görülebilmeli,

bir boyutun bulunması için hesap yapmaya lüzum kalmamalıdır.

Paftalar ayrı ayrı numaralanmış ve 21x31 Cm. normunda düzgün

bir şekilde katlanmış olacaktır. Onaylanmak üzere DSİ ye verilen plan

ve krokiler üzerinde, okunamayan rakamlar ve yazılar, kesin ve net

olarak görülmeyen çizgiler ve eksik boyutlar olduğu takdirde, bu plan

ve krokiler incelenmeden iade edilecektir. Onaylanmayan plan ve krokiler

geçerli sayılmazlar ve bunlara uygulama yapılamaz.

1.2. Proje hazırlanması:

Projeler yukarıdaki esaslara uygun olarak hazırlanmış ve normunda

katlanmış olarak onaylanmak üzere DSt. Teşkilâtına verilecektir.

Onaylı katî proje ile tatbikata geçildikten sonra, gerek plan ve

projelerde, gerekse metraj ve kesitlerde, esaslı herhangi bir değişiklik

yapılmayacaktır.

İKatî projelerde güzergâh ve eksenler 1/50O0 veya 1/2000 ölçekli

haritalar üzerine çizilecek ve bunlardan kesitler çıkarılacaktır. Katî

proje çalışmaları, başta özet olmak üzere bu sahanın raporunda toplanacaktır.

Katî raporda inşaat kısımlarının bütün teferruatını ihtiva eden

resimler bulunacaktır. Proje hazırlanması ile ilgili hususlarda,

1.2.1. Grup veya tek köy içmesuları ve işletme projelerinin hazırlanmasına

ait fennî şartname

1.2.2. Proje esaslarının tespitine ait talimat

1.2.3. DİSIİ. etüd ve planlama ve proje rehberi

1.2.4. Su kuyuları inşası fennî şartnamesi

1.2.5. Su kuyuları inşasına ait teknik talimatlara uyulacaktır.

1.3. Hidrojeolojik harita hazırlanması:

B i r sahanın hidrojeolojisi ve jeolojisi hakkında bütün bilgileri i h tiva

eden haritaya, hidrojeolojik harita denir. B u haritanı nölçeği 1/25000

veya 1/100000 olabilir.

Hidrojeolojik haritaya işlenecek bilgiler aşağıda gösterilmiştir :

1.3.1. Hidrojeolojik bilgiler :

Alan dahilinde bulunan bütün kaynak, göl, gölet, akarsu, derin ve

sığ kuyular, yeraltısuyu seviye değişimlerini gösterir haritalar, yeraltısuyu

akımları ve toplama bölgeleri, saha dahilinden geçen eş yağış eğrileri

ve aküferlerin derinlik ve kalınlıkları,

1.3.2. Jeolojik bilgiler :

Etüd sahası dahilinde bulunan jeolojik formasyonların sınırları ile

birlikte, hidrolojik karakterlerini açıklayıcı lejandı, senklinal ve antiklinaller,

faylar yatımlar ve eğimler,

(DıSÎ. no verilecek haritaların standart bir hale konulmasını sağlamak

üzere hidrojeolojik ve jeolojik bilgiler, standart lejaada uygun

olarak gösterilmiştir.)

— 6 —

1.4-

sistemine bağlanması:

Su noktalarının ve tesislerinin haritalara işlenmesi ve koordinat

Gerek etüdler sırasında tespit edilen mevcut su noktalarını, gerekse

yeniden inşa edilecek su tesislerini harita üzerinde işlemler ve numaralamalar

açık bir şekilde ve yurdu kapsayan aşağıdaki koordinat ve numaralama

sistemi gereğince, yapılacaktır.

1.4.1. 1/25.0'Oû ölçekli haritalarda koordinat sisteminin kullanılması

1/25.O0O ölçekli topoğrafik ve hidrojeolojik haritalarda, yatay ve

düşey şeritlerin kesişmesiyle meydana gelen kareler, koordinat sisteminin

esasını teşkil etmektedirler. Karelerin her biri 1 Km

kapsar.

Bu haritalarda, yatay şeritleri meydana getiren çizgiler, meselâ şek

i l 1 de görülen KastamonuHE 30-a, 1 paftasında olduğu gibi 37, 38, 39

olarak, güney

meydana getiren çizgiler ise, soldan sağa yani batıdan doğuya doğru,

yine aynı pafta üzerinde 01, 02, 013, 04 10, şeklinde numaralanmıştır.

Harita üzerinde bir nokta bulunmak istendiği zaman evvela o noktanın

içinde bulunduğu kare belirtilir. Meselâ şekil 1 deki A noktasının

bulunması için, evvela A noktasının içinde bulunduğu (0ı7-38) karesi

tarif edilmelidir. Burada :

07 : küçük paftadaki dikey çizgiyi (Sağındaki veya doğusundaki

dikey şeridi temsilen)

38 : küçük paftada k i yatay çizgiyi (Üzerindeki yatay şeridi temsilen)

göstermektedir. (07-38) parantezi içerisindeki sayılarla ifade edilen

çizgiler, meydana getirdikleri karenin sol alt köşesinde kesişmektedir.

Noktayı kapsayan kare, böylece tespit edildikten sonra; noktanın

içinde bulunduğu karenin sol alt köşesi esas alınarak, noktanın bu başlangıçtan

önce doğuya, müteakiben kuzeye olan uzaklığı, Km. olarak

yazılmak suretiyle belirtilir :

Misal : A. noktası :

Kastamonu-E 30-al (07.38); 0,350 Km. doğu, 0.500 Km. kuzey

B. noktası:

Kastamonu-E 30-al (09-39) 0.250 Km. doğu, 0.375 Km. kuzey

1.4.2. 1/100.000' ve 1/20O.0OO ölçekU haritalar :

2 . İlk bir alamJkuzey yönünde numaralanmıştır. Düşey şeritleri

4 0

06 O? 08 09 <0

3 9

0.175^

--^

3 8

o.sookm.

a z s o k m

3 7

0j5O

Şekil- 1 Kasiamonü

E 3 0 - Q4 Paftası

oiçek:

V; 25,000

1/100.000 ve 1/20,0.000 ölçekli haritalarda aynı koordinat sistemi

kullanılmaktadır. B i r noktayı kapsayan kare, üzerindeki bulunduğu yatay

ve düşey şeritlerin evvela düşey sonra yatay olanın numarası yazılarak,

kare içerisindeki nokta ise aynen 1/25.00O' ölçekli haritalardaki

gibi karenin sol köşesi başlangıç kabul edilerek doğuya ve kuzeye olaa

uzaklıklara Km. olarak yazılarak belirtilir. Meselâ : 77 (SS-K) 4,50 Km.

doğu 4,00' kuzey olarak yazılan koordinatta :

77 : Haritanın pafta numarası

86 : Paftadaki düşey şeridin numarası

If : Paftadaki yatay şeridin numarasıdır.

1.5.

sistemine bağlanması:

Galeri - Tünel ve kehrızlerin haritalara işlenmesi ve koordinat

ıGaleri^Tünel ve Kehriz ağız noktaları, aynen kuyular gibi haritalara

işlenir ve numaralanır. Ancak, bu gibi tesisleri kuyulardan ayırt

etmek için bunların özelliklerini haritada ayrı usullerle belirtmek icabeder.

Bu özellikler yön ve eğimdir.

Galeri-Tünel ve Kehrizlerin ağız noktaları koordinat sistemine göre

haritalara işlendikten sonra, yönleri, aynen jeolojik doğrultuların haritalara

işlenmesinde olduğu gibi, kuzeyden doğuya doğru açılarla tespit

edilir ve ağız noktasında nitibaren bu yönde takriben 1 Om. uzunlukta

bir çizgi çizilerek, bu çizgilerin üst tarafına Galeri-Tünel veya

Kehrizin metre olarak uzunluğu, alt tarafına da oran olarak eğimi yazılır.

2. HİDROJEOLOJİK ETÜD Y A P I L M A SI

.1. Tarif - Amaç ve çeşitleri ;

Yeraltısularınm araştırılması ile ilgili yapılan etüdlere HidiY/jeoloj

ik etüdler denir.

Hidrojeolojik etüdler yapılış amaçlarına genişliklerine, inceleme

metodlarma, sürelerine, kullanılan malzemelerine ve hassasiyet derecelerine

göre ikiye ayrılır. Etüdlerin tümünün araştırma metodları, r a por

planı ve kontrolü 2.2, 2.3, 2.4 ve 2:5 kısımlarında belirtildiği şekilde

olur.

2.1.1. Ön Hidrojeolojik etüdler :

1/100.000 ölçekli topoğrafik haritalar veya sıhhatli "krokiler kullanmak

suretiyle yüzey jeolojisi ve mevcut su noktalarına jröre yeraltısu

durumunu tespit eden, ileriki çalışmalar için program ve tavsiyelerde

bulunan etüd şeklidir. Sıhhat derecesi mevcut donelere bağlı olarak

çok değişik olabilir. lEtüd esnasmda donelerin sıhhati kontrol edilir ve

2.1.2. Detaylı Hidrojeolojik etüdler :

Yeraltısuyu bakımından işletmeye değer miktarda su bulunan kısımlarda

1/25:000 ölçekli haritalar kullanmak suretiyle ve yeraltısuyunu

bütün karekteristikleriyle tespit etmek amacıyla yapılan bu teüd, su

noktaları hassas bir şekilde haritalara giçirilir, kotlandırıhr, seviyeler

verimler yeniden ölçülür, akiferlerin geometrisini tespit amacıyla jeofizik

etüdler, icabediyorsa ilâve sondaj kuyular açılır, su verim deneyleri

ve su analizleri yapılır.

husu3 raporda belirtilir.

'? - K

83 84-

I f

¿,5

4 kmkm

S e k i l - 2

y 400 OOO ~ö/ce/<// 77 /Vo'/u pafta

Bu etüd, yeraltısuyu fizibilite etüdünün yeraltısu saynakları kısmımı

teşkil edecek hassasiyetle olmalıdır.

2.2.

Araştırma metodları:

2.2.1. Coğrafya

,2.2.1.1. (Saha hakkında genel bilgiler : Edüt sahasının yeri, ulaşım

imkânlarını, sınaî, ticarî, ziraî ve iklimle ilgili doneler bu kısımda

incelenir.

2.2.1.2. Topoğrafik haritalar :

Yeryüzünün şeklini gösterirler, kuyu yeri verilmesinde jeolojik çalışmalarda

ve kesitlerde, kontur haritaları çiziminde, sahanın tanınmasında

(Göl, ova, dağ gibi) faydalı olurlar. Etüd yapıldığı zamana kadar

olan değişiklikler haritalara işlenirler( Yeni yapılan yol, baraj, kanal

V.s.)

2.2.1.3. Morfoloji şekilleri incelenir ve sahanın morfolojik tarifi

yapılır.

2.2.1.4. Akarsu,, göl, deniz ve bataklıklar :

Akarsuların verimleri, değişimleri, kolları ile göl, bataklık ve denizlerdeki

değişimler tetkik edilir.

2.2.2. Jeoloji

2.2.2.1. Jeolojik haritalar :

Yeraltısuyu taşıyan formasyonların yayılmamı, dalımmı, beslenme

alanlarını, akifer kalınlık ve derinliklerini göstermeleri yönünden etüd

sırasında yeniden tanzim edilirler.

2.2.2.2. îzopak haritaları

Akiferlerin kalın olan kısımlarını tayinde faydalı olurlar ve yayılımlarını

gösterirler. Yapılacak detaylı etüdlerde düzenlenmesi gereklidir.

Birden fazla akifer bulunduğu takdirde, geniş çapta yeraltısuyu

alınacak akiferler için tanzim edilirler.

2.2.2.3. Yapı kon tur haritaları :

İstenen tabakaların yeraltında bulunuşlarını g-österen haritalardır.

Genellikle serbest akiferlerin taban, basınçlı akiferlerin ise tavan

kontur haritalarının düzenlenmesi uygun olur.

2.2.2.4. Jeolojik kesitler :

Formasyonların birbirleri ile ilişkilerini belirli doğrular boyunca

incelemeğe imkân verirler. Etüd alanını değişik yönlerde kesen en az

4 adet kesitin düzenlenmesi uygun olur.

2.2.2.5. Fotojeoloji :

Kısa zamanda daha fazla ve sıhhatli jeolojik yorum yapmağa yararlar.

Fotoğrafı bulunan sahalarda çalışılması iyi sonuçlar sağlar.

2.2.2.6. Yapısal jeoloji :

Fay, kıvrımlar, kırık gibi yapısal jeolojinin etkilerini gösterirler.

Jeolojik haritalarda gösterilebileceği gibi ayrı haritada düzenlenebilir.

2.2.3. Jeofizik étudier :

Tabakaların devamının tespitinde, yapının aydınlatılmasında faydalı

olur. Yapı kontur haritaları ile izopak haritalarının çiriminde ekonomi

sağlar.

Bu bakımdan her detaylı étudier ve işletme alanında yapılması uygun

olur.

2.2.4. Araştırma sondajları :

Yapılan étudier sonunda istenen mahaldeki litolojik ve hidrojeoioj

ik doneleri elde etmek için kesin değer alınacak metoddur. Su verim

deneylerine imkân verecek şekilde yapılır. Sahadaki her akiferi ve formasyonu

deneyecek miktarda yapılmalıdır.

2.2.5. Hidrojeoloji :

Formasyonların ve jeolojik yapının yeraltısuyu ile ilişkilerini araştırmak

amacıyla incelenir.

2.2.5.1. Formasyonların akifer olabilme yetenekleri (PorOzite, Perméabilité)

beslenme ve boşalma sahaları her formasyon için tespit edilmelidir.

2.2.5.2. ISu noktalarının tespiti :

Göl, bataklık, akarsu, kaynak ve kuyuların tespiti :

B i r etüdün en önemli kısmını teşkil eder ve şu şekillerde incelenir.

2.2.5.2.1. Göl, bataklık ve akarsular için :

Yeraltısuyu ile ilişkilerinin ve yeraltısuyu boşalım veya beslenmesinin

tespiti.

2.2.5.2.2. Kaynaklar :

Lokasyonu, tipi kotu, hangi formasyondan çıktığı, verimi, ısısı, debi

değişimleri, kalitesi ve kullanılma amaçları.

2.2.5.2.3. Kuyuların i k i kısmında incelenmesi gerekir :

2.2.5.2.3.1. Adî kuyular

Lokasyon tarifi, kotu, derinliği üzerinde bulunduğu ve açıldığı formasyonlar

ile litolojileri, statik seviye, kullanılan miktar, kullanılma

gayesi, ısısı, varsa pompa verimi ve düşümü, seviye değişimleri ve kalitesi.

2.2.5.2.3.2. ©erin (Sondaj) kuyuları :<

Lokasyon tarifi, kütüğü, statik seviye, verim, düşüm, seviye değişimleri,

ısı, kalite, kullanma amacı, yıllık alman su miktarı, teçhizi kotu,

tulumbalı olup olmadığı, litolojisinin izahı, varsa jeofizik kuyu loğu.

2.2.5.3. Kontur haritaları

2.2.5.3.1. Serbest akifer için : Su tablası eğrileri çizilir.

2.2.5.3.2. Basınçlı akifer için : Eş basınç eğrileri çizilir, basınçlı

akifer birden fazla ise kullanılması düşünülen akifer için düzenlenir.

2.2.6. Su kimyası :

B i r etüdde suyun kalitesinin etraflıca incelenmesi gerekir.

Talimatlar gereğince su numuneleri alınır, analiz ettirilir ve sonuçları

rapor kısmında incelendiği gibi, rapor ekleri kısmında da düzenlenen

harita ve diyagramlarda gösterilir.

.3. Sonuç ve rapor plant :

Yukarı kısımlarda izah edilen çalışmalar ve elde edilen doneler bir

araya getirilerek kıymetlendirilir, haritaları, kesitleri ve raporu hazırlanır.

Bir hidrojeolojik etüd raporu genel olarak şu kısımları ve ekleri

kapsamalıdır :

ÖZET :

2.3.1. Amaç

2.3.2. Giriş

2.3.2.1. Önceki çalışmalar

2.3.2.2. Çalışma metodları

2.3.3. Coğrafya

2.3.3.1. Etüd sahasının yeri ve yüzölüçümü

2.3.3.2. İklim

2.3.3.3. Ekonomik gelişme

2.3.4. Jeoloji

2.3.4.1. Jeolojik formasyonlar

2.3.4.1. Tortul kayaçlar

2.3.4.1.2. Mağmatik kayaçlar

2.3.4.1.2. Matamorfik kayaçlar

2.3.4.2. Teknotik ve Paleocorafya

2.3.4.3. Yeraltı jeolojisi

2.3.4.4. Yeraltısuyu taşıyan formasyonlar (Yayüım, derinlik ve

kalınlıkları)

2.3.5. Hidrojeoloji

2.3.5.1. Su noktaları

2.3.5.1.1. Akarsular

2.3.5.1.2. Kaynaklar

2.3.5.1.3. Sığ kuyular

2.3.5.1.4. Sondaj kuyuları

2.3.5.2. Yeraltısuyu taşıyan tabakaların hidrolojik özellikleri

2.3.5.4. Yeraltısuyu bilançosu

2.3.5.5. Yıllık emniyetli verim

2.3.5.6. Yeraltısuyu işletmesinde elverişli olanlar

2.3.6. Su kimyası

2.3.7. Tavsiyeler

2.3.8. Biblioğrafya

2.4.

Rapor ekleri :

2.4.1. Lokasyon ve indeks haritası

2.4.2. Coğrafya haritası (Küçük ölçekli olabilir)

2.4.3. Hidrojeoloji haritası (Litoloji haritası) jeoloji ve hidrolojiyi

bir arada gösterir esas haritadır. Ön etüdde kroki

olabilir.

2.4.4. Hidrojeoloji ile ilgiü 1) ISu kotu ve statik seviye haritası

eş basınç haritası

2) Akifer tavan ve taban yapı kontur haritaları, izopak

haritası

2.4.5. Jeolojik kesitler

2.4.6. Su kalitesi haritası

2.4.7. Su seviyesi değişimleri

2.4.8. Elek anaüzleri

2.4.9. Su verim deneyi değerlendirme grafikleri.

Not : ön etüdde detayla ilgili ekler verilmez sıhhatü bir kroki yeterli

olabilir.

2.5. Raporun kontrolü :

Raporların kontrolü «Planlama kademesinde yapılan hidrolojik

etüd raporlarının hazırlanmasında dikkat edilecek hususlar ile tatkiki

hakkında talimat» uyarınca DSIÎ. Yeraltısuları Dairesinin ilgili elemanları

tarafından yapılır.

BÖLÜM i n . K U Y U YAPTMI

1. K U Y U YERLERİ

1.1. Kuyu yeri seçimi :

1.1.1. Kuyu yeri hiç bir zaman, sel sularının erişebileceği veya

satıh sularının toplanabileceği yer, çukur, dere ve toplanma hattı içerisinde

seçilmemelidir.

1.1.2. Göl, akarsu ve sel yatakları kenarında kuyu açılmasına

zorunluluk bulunduğu takdirde, kuyu yerinin kotu, göl, akarsu

ve sel yatağı en yüksek kotundan en az 60 cm. daha yüksek olacaktır.

1.1.3. Satıh sularının kuyuya akmasını veya gerek bu suların gerekse

kuyudan çıkan suların, kuyu civarında birikerek bataklık meydana

getirmesini önlemek amacıyla, kuyu yeri, kabilse, arazinin yüksek

bir noktasında seçilmeli, veya kuyu etrafında 15 m. l ik bir çap dahilinde

kalan zemin yüzeyi iyice tesviye edilerek gerekli drenaj tedbirleri

alınmalıdır.

1.1.4. Sahil bölgelerde kuyu açılmasına lüzum görüldüğü takdirde

; kuyu yerinin formasyonun jeolojik durumu gözönünde bulundurularak,

deniz suyunun kuyu suyuna karışmasına imkân vermeyecek

kadar sahilden uzakta seçilmesi lâzımdır.

1.1.5. Kuyu yeri hiç bir zaman mevcut bir kuyunun tesir sahası

içinde seçilmemelidir.

1.1.6. Kuyu yeri, yeraltı elektrik kablosu, mesken, lağım mecraları,

septik çukur, mezar, anbar ve ağıl gibi yerlere yakın olmayacaktır.

Kuyu yerinin bu gibi mahallerden en az uzaklığı aşağıda gösterilmiştir

Sel yatakları 15 metre

Lağım mecrası septik çukur, mezarlık v. s. 60 metre

Meskenler, anbar ahır v. s. 30 metre

Yeraltı elektrik kablosu 50 metre

Havai yüksek gerilim hattı 100 metre

1.2. Kuyu yerinin işaretlenmesi :

Kuyu yerinin haritalara işaretlenmesi II. Bölümde açıklanan koordinat

sistemlerinde belirtildiği şekilde yapılır. Haritada işaretli kuyu

yerinin araziye uygulanmasında çok dikkatli davranılarak yanlışlıklara

meydan vermemelidir. Bunun için, gerekli ölçümler yapıldıktan

sonra kuyu yeri bir kazıkla işaretlenmeli ve sondaj işlemine tam bu nokta

üzerinde başlanmalıdır.

2. SU K U Y U L A R I N I N ÇEŞİTLERİ

Sondaj makinası yardımı ile inşa edilen su kuyuları gerek açılış,

gerekse kullanılma yönünden çok çeşitlidir. Ancak, bütün çeşitleri

8 —

«Araştırma Kuyuları» ve «Üretim veya İşletme Kuyuları» olarak i k i

cins veya grupta toplamak mümkündür. Bu i k i cins kuyu Yeraltısuları

Kanununda ayrı ayrı tarif edilmiştir.

2.1. Araştırma Kuyuları :

Yeraltısuları hakkındaki kanunun 2 nci maddesinde, Araştırma

Kuyuları «Yeraltısuyu hakkında bilgi edinmek üzere açılan kuyular»

sekimde tanunlanmıştır. Bu tanıma göre, aynı kanunun 3 üncü maddesinde

sözü edilen, «İlan edilmiş yeraltısuyu işletme alanları dışında

açılacak her türlü kuyu» araştırma kuyusu niteliğindedir.

2.2. Üretim (İşletme) Kuyuları :

D. S. 1. tarafından sınır ve karakteristikleri belirtilerek ; 167 sayılı

Kanunun 3 üncü maddesine göre ilan edilmiş olan işletme sahalarında,

aynı kanunun 8 inci madde hükmüne göre, belge alınarak açılacak

kuyularla, ilan edilmemiş sahalarda araştırma amacı ile açılarak su

bulunduktan sonra 167 sayılı Kanunun 12 n c i maddesindeki tanıma

göre istifadeye sunulan kuyulara, «İşletme veya Üretim Kuyusu» denir.

Doğrudan doğruya işletme kuyusu olarak açılacak kuyular için,

önceden arama belgesi alınarak, kuyu inşaasına geçilebilir. Ancak

167 sayılı Kanunun 4 üncü maddesine göre, ilan edilmiş işletme sahalarındaki

kuyuların yerleri, adetleri, derinlikleri ve diğer nitelikleri saptanmış

olduğundan, bu hususlar arama belgesine kaydedilmiş bulunmalıdır.

İşletme sahalarında açılan işletme kuyularından çekilebilecek su

miktarı 167 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi gereğince ilân edilmiş olduğundan

bu hususunda kullanma belgesine kaydedilmiş bulunması gerekir.

3. SONDAJ İŞLEM V E METODLARI

Yeraltısuyu, maden ve petrol gibi yeraltı zenginlikleri ile malzeme

ve drenaj konularının etüd edilmesi amacıyla mekanik araçlarla,

yeraltına, düşey veya belirli eğimde deük açılmasına, sondaj denir.

Sondaj işlemleri genel olarak, 3 ayrı sistemde yapılır.

3.1. Dönmeli (Rotari) sondaj sistemi :

Kesici uçları olan bir matkabın dönmesi sonucu zeminin kesilmesi,

kırılması ve öğütülmesi, bu kesintilerin yüzeye çıkarılması ve bu

şekilde meydana gelen boşluk içerisinde ilerleyerek arz kabuğunun

delinmesi sistemine dönerli (Veya rotari) sondaj sistemi bu sistemin

uygulanmasında kullanılan makinalara ise dönerli (Veya rotari) tip

sondaj makinaları denir. Matkabı döndüren bir motor, matkap ile motoru

birleştiren bir boru sistemi, matkabm kestiği parçaları yer yüzüne

çıkaran bir sıvı veya hava ortamı ile bu sıvı veya havanın dolaşımını

(Sirkülasyonunu) sağlayan bir pompa veya kompresör, dönerl

i (Rotari) tip sondaj makinasınm temel parçalarını teşkil eder. Buna

bağlı olarak, dönerli (Rotari) tip sondaj makinaları kırmtı ve kesintileri

yüzeye çıkaran maddenin cinsi ve yönü itibariyle 3 e ayrılırlar.

3.1.1. Düz dolaşımlı (Sirkülasyonlu) dönerli (rotari) tip sondaj

makinaları:

Bu tip makinalarda, dolaşım sıvısı olarak sondaj çamuru veya

su kullanılır. Pistonlu bir pompa vasıtasıyla havuzlardan alman sıvı,

sondaj dizisi adı verilen çeşitli boruların içinden geçerek, matkabın

deliklerinden süratle fışkırmak suretiyle kuyu civarı ile sondaj dizisi

arasındaki boşluktan yükselir ve yüzeye çıktıktan sonra, kanallar vasıtasıyla

tekrar havuza döner. Sondaj sıvısının bu şekil ve yöndeki hareket

sistemine, düz dolaşım; bu şekilde ve yönde sıvı dolaşım ile çalışan

sondaj makinalarmada düz dolaşımlı döner tip sondaj makinaları

ismi verilir.

NOT : Daha fazla ilgi için : D. S. 1. Yeraltısuları Dairesi SF -101,

SF-107, SF -108 No. l u talimatına bakınız.

3.1.2. Ters dolaşımlı Sirkülasyonlu dönerli (Rotari) tip sondaj

makinaları:

Bu tip makinalarda, sondaj sıvısı olarak genellikle su kullanılır.

Havuzdaki su, yer çekimi ve kanallar vasıtasıyla kuyu ağzına gelerek,

sondaj dizisiyle delik cidarı arasından aşağıya kadar iner ve bütün bu

boşluğu doldurduktan sonra matkap deliklerinden girerek ve dengelenerek

delme takımının içerisinde yükselir. Diziye bağlanmış olan bir

santrifüj tulumba bu sıvıyı emerek boşaltma hortumu vasıtasıyla tekrar

havuza boşaltır.

Ters dolaşım Sisteminin uygulanmasını mümkün kılan makinalar,

fazla derin olmayan fakat geniş çaplı kuyular açma işlerinde kullanılır.

NOT : Daha fazla bilgi için D. S. 1. Yeraltısuları Dairesi SF -109 No lu

talimatına bakınız.

3.1.3. Hava dolaşımlı dönerli (Rotari) tip sondaj makinaları :

Dolaşım sıvısı yerine hava, pompa yerine kompresör kullanan bu

tip makinalar; genel olarak dolaşımı, istendiğinde hava, istendiğinde

çamurla yapabilecek şekilde imal edilirler. Rutubetsiz, çatlaklı ve bilhassa

sıvı ile dolaşım temin edilemeyen kalker formasyonlarda, bu makinalar

kullanılırlar.

NOT : Daha fazla bilgi için D. S. 1. Yeraltısuları Dairesi S F -107 No. lu

talimatına bakınız.

.2. Darbeli sondaj sistemi :

Tek, 2, 3 veya 4 kanatlı ağır bir baltanın yukarı aşağı hareketi

formasyonu dövmek suretiyle, onu kesmesi, parçalaması ve ufalanması

sonucu delme veyahut ilerleme temin etme sistemine «Darbeli sondaj

sistemi» denir. Darbeli sondaj sistemi, balta ile sondaj makinası arasındaki

bağlantının cinsine göre, ikiye ayrılır.

3.2.1. Çubuklu darbeli sistem :

Bu sistemde, balta ile makina arasındaki bağlantı, borular (Veya

dolu çubuklar) ile temin edilir. B u sebeple bu sisteme «Çubuklu Dabel

i Sistem» adı verilir. Borular birbirlerine dişli kısımlar vasıtasıyla

eklenir. Makinanın üzerinde bulunan bir eksantrik sayesinde takım

yukarı kalkar ve muayyen bir yüksekliğe eriştikten sonra ani olarak

düşer. Baltanın her aşağı inişinde, kuyunun dibinde aynı keskin hat

üzerinde düşmemesi için, çubuklar elle veya otomatik bir düzen vasıtasıyla

devamlı surette döndürülür. Baltanın düşmesi sonucu meydana

gelen darbenin etkisiyle formasyon parçalanır ve ufalanır. Y u karıdan

dökülen az miktardaki su ile formasyon kesintileri bulamaç

haline gelir. Belirli bir ilerlemeden sonra, sondaj dizisi sökülerek dışarı

çıkarılır. Kuyu içerisine bir tel halat ucuna bağlı ve dibi klapeli bir kova

indirilerek kuyunun dibi temizlenir. Şayet, formasyonda yıkıntı oluyorsa,

kuyu cidarmın göçmesini önlemek üzere, kuyu içerisine geçici

muhafaza borusu indirilir ve sondaja bunun içerisinden devam edilir.

3.2.2. Halatla Darbeli Sistem :

Bu sistemin çubuklu darbeli sistemden farkı, balta ile

makina arasındaki bağlantmın çubuk yerine çelik halat ile temin

edilmesidir. Halatlı darbeli sistemde kullanılan halatlar, genellikle

kendir özlü ve sol sanmlı çelik halatlardır. Halat gerildiği zaman,

ucundaki baltanın kendiliğinden bir miktar dönmesi baltanın ayrıca

elle veya mekanik bir tertiple döndürülmesine lüzum bırakmaz. D i ğer

işlemler çubuklu sistemdekinin aynıdır.

3.3. Hafif Araç Sondajı:

Hafif araç sondajı prensip olarak dönmeli veya darbeli

sistemlerin klasik sondaj makinasma ihtiyaç göstermeyen basit uygulamalarıdır.

Güç kaynağı olarak, genellikle motor kullanılmaz veya 15

beygiri geçmeyen çok küçük güçlü motorlar kullar.ılır. Vinç tertibatı

caraskaldan ibarettir.

Darbelerle boru çakarak, el burgusu kullanarak, basınçlı suyu

delice güç olarak kullanarak yapılan sondajlar hafif a: aç sondajlarıdır.

Bu sondajlarla en fazla 50 m. derinliğinde ve 16 cm. çapında k u yu

inşa edilebilir. Hafif araç sondörlük yeterlik belgesi olan sondörler

sadece bu tip araçlarla ve yukarıdaki şartlarla çalışabilirler.

4 — N U M U N E A L MA

if.l. Kırıntı (Sediman) Numune:

Gerek araştırma, gerek işletme gayesiyle açılan kuyularda, geçilen

tabakalardan, materyalin, fiziksel, kimyasal, hidrolik ve jeolojik

özelliklerinin tayinininde kullanılmak üzere, numuneler alınacaktır.

Bu numuneler, kuyularda her metrede ve her formasyon değişmesinde

alınacaktır. Düz dolaşımlı dönmeli sondaj sistemiyle açılan k u yularda,

dolaşım sıvısı ile birlikte yüzeye çıkan numuneler, kuyu ağzından

; ters dolaşımlı sistemde ise, boşaltma hortumunun ucundan

alınacaktır. Bu numuneler, sondaj sıvısı ile karışmış olarak çıktığından,

yanlışlığa mahal vermemek üzere, bunların hem yıkanmış hemde

yıkanmamış halde muhafaza edilmesi lâzımdır.

Numuneler, dolaşım sıvısının, yüzeye i lk çıktığı yerde, sıvıyı del

ik çapı 1 mm. den daha küçük bir tel süzgeçle süzmek suretiyle, alınacaktır.

Tel süzgecin içinde kalan numunenin takriben 1/2 kilogram

olması lâzımdır. Süzgeçle alman numuneler, her bir gözü 10X10X10

cm. olan ve bir sırada 10 gözlü ve yanyana dört sıradan müteşekkil,

standart numune sandıklarına konacaktır. Her numunenin bir kısmı,

alındığı metreyi gösteren gözün köşeden köşeye bölünmüş bir yarısına

alındığı gibi yıkanmadan, diğer kısımda, süzgeci su ile dolu bir ko

içerisinde yüzdürmek suretiyle, yıkandıktan sonra, gözün diğer yarısına

konacaktır. Şayet dolaşım sıvısı temiz su ise, alman numuneyi

yıkamaya lüzum yoktur.

Havalı dönerli sistemde ise ; kuyu ağzına, kuyudan hava basıncıyla

gelen tozların etrafa yayılmasını önlemek üzere, bir bez hortum

ile bir dirsek monte edilerek, numune bu dirseğin ucundan alınacaktır.

Havalı sistemde, kuyu çekici kullanılıyorsa, yüzeye daha i r i parçalar

geleceğinden, bunlar toplanarak sandığının gözlerine konacaktır.

Darbeli sistemde numuneler, beyler kovası ile alınır. Yüzeye çıkartılan

numune, doğrudan doğruya beylerin indirildiği derinliğe tekabül

eden numunedir ve yıkanmasına lüzum yoktur.

Yukarıda açıklandığı şekilde alınacak bütün numuneler, bir teknik

eleman tarafından tetkik edilerek, bunlardan aynı formasyondan

alındıklarına kanaat getirilenlerin bir başından ; bir ortasından ve bir

de sonundan olmak üzere üç tanesi alı konulacak, diğer kısımları

atılacaktır. Bütün formasyonlardan alman numuneler standart numune

torbalarına konacaktır. Standart numune torbası, 20X20 cm. ebadında

olup, dibinde torbaya sıkıca dikili bir kağıt etiket bulunan ve

ağzı büzülebilen, sık dokuma bezden olacaktır. Her numuneye ait bilgiler

torbaya dikilmiş olan ve aşağıda örneği görülen etiketin üzerine,

doğru ve eksiksiz olarak yazılacaktır.

vâ

Numune Torbası Etiketi

Kuyu No. :

Koordinatı :

Numune alış t a r i h i:

Derinlikler:

Numuneyi alan :

Numunenin cinsi: ,

Düşünceler : ,

Numune No :

Sondaj yeri Tanımı :

Bu şekilde torbalanmış numuneler, standart numune sevk sandıklarına

yerleştirilerek inşaat tamamlandıktan sonra, yol ve posta masrafı

DSÎ ye ait olmak üzere; en yakın DSİ. ünitesine teslim edüecektir.

Sandıkların kapalı alt yüzüne aşağıda örneği görülen etiket yapıştırılacaktır.

Numune Sandığı Etiketi

İ l i:

M a h a l l i :

Kazı cinsi :

Metreden metreye

Numune torbası adedi :

Sandık No. su :

4-2. Karot Numune:

Kuyularda, döner karot alıcılarla, karot numune alınabilir. K a rot

alıcılar ; tekli, ikili, üçlü veya tel nalatlı tiplerde olup, zeminin cinsine

göre değişik tipler kullanılır. Kaı otlar, zeminden silindir şeklinde

kesilerek alman numunelerdir. L u şekilde alınmış numune, formasyonun

cinsini ve derinliği hassas:; et ve yakınlıkla tayine yarar. Zeminden

tam hassas ve örselenmemiş numune almak icap ettiği zaman Dennison

tipi veya üçlü karotiyer kullanılır. Bunlar, iç içe 3 tüpten müteşekkil

olduğu için, dolaşım sıvısı formasyona hiç temas etmediğinden

numune bozulmadan ve bir dış tesire uğramaksızm alınmış olur.

Alman karotlar maksada göre sandıklanacaktır. Eğer maksat,

zeminin her türlü kimyasal özelliklerinin tayini ise, karotlar, kendi dış

çaplarına tekabül eden bir iç çapa sahip çinko silindirler içine konacaktır

ve rutubetinin kaçmaması için alttan ve üstten, parafinlenecektir.

Çinko kabın üstüne, numunenin alt ve üst tarafı işaretlenecek,

almdığı derinlik ile numune torbaları etiketlerinde istenen diğer bilgiler

açık ve eksiksiz olarak yazılacaktır.

Eğer amaç sadece jeolojik özellikleri ve çatlak v. s. durumunun

tespit etmek ise, o zaman karot, alındığı şekilde özel sandıklara yerleştirilerek

en yakın D. S. t. Ünitesine teslim edilecektir. Karot sandıkları

karot genişliğinde, 4 sıradan müteşekkil olup her biri sıranın

boyu, içten içe 1 m. dir. Sandığın kapağına, kuyunun yeri, i l i , ilçesi

ve kuyu sicil numarası (Veya Belge No. su) yazılacaktır.

5 — TEÇHİZ V E T E C R l D İ Ş L E M L E R !

Sondaj makinası ile delinen kuyuya ; kuyunun açılmış olduğu formasyonların

arzu edileninden su elde etmek, arzu edilmeyenleri kapatmak

ve kuyuyu sağlam tutmak gayeleri ile çeşitli borular indirmek,

çimento enjeksiyonu yapmak, beton dökmek gibi işlemlerin

tümüne teçhiz ve tecrid işlemleri denir. Kuyunun delinmesinden önce

ve sonra bazı hesap ve projelere göre yapılacak bu işlemler borulama,

filtreleme ve tecrid işlemleri olmak üzere 3 kısma ayrılırlar. Borulama

ve filtreleme işlemlerinin her ikisine birden «Teçhiz» denilir.

B i r kuyuda yapılan teçhiz, çeşitli d«rteyler sonucu geri alınacak yani

boru ve filtreler geri çekilecekse buna «Geçici Teçhiz* ; devamlı olarak

kuyuda kalacaksa «Devamlı Teçhiz* ismi verilir. Teçhiz işlemi, bünyesinde

bir delik açılması halinde, kendini tutamıyarak yıkılan veya

göçen bağlantısız ve taneli •fo.masyonla^da yapılır. Bağlantılı ve kütle

halindeki kendini tutabilen, göçmeyen formasyonlarda teçhiz işlemi

yapılmasına lüzum yoktur. (Daha fazla bilgi için D. S. İ. Yeraltısuları

Dairesi SF -111 ve S F -113 No. lu talimatlarına bakınız.)

5.1. Borulama:

Kuyuya ilerde indirilecek tulumbayı ve bizzat kuyunun kendisini

korumak, filtreler vasıtasıyla kuyuya dolan suyu tulumba emiş

noktasına kadar taşımak; filtrelerin birbirleriyle Ve yüzeyle olan bağlantılarını

sağlamak için kuyu içersine deliksiz borular indirme İşine

«Borulama» ismi verilir.

Teçhiz boruları taşıyacakları ağırlığa ve cidardan gelen formasyon

basıncına dayanaklı olacak şekilde paslanmaz çelik, paslanmaz

alaşım, çelik çekme çelik döküm, ahşap ve plastik malzemeden

imal edilirler. Bağlantıları manşon, flanş, susta, geçme, yapıştırma

veya kaynakla sağlanır.

Kuyuya indirilecek borunun çapım, uzunluğunu, cinsini ve bağlantı

şeklini; kuyu projesini yapan mühendis, çekilecek su miktarına,

akiferin hidrolik, hidrojeolojik ve kimyasal özelliklerine bağlı olarak

seçer ve hesaplar.

5.2. Filitreleme :

Delinen kuyudan ve geçilmiş formasyonların arzu edilenleıinden;

istenen miktarda suyu, formasyonun yıkılmasına seıbep olmadan ve temiz

olarak çetomeik için kuyu içindeki belli seviyelere delikli borular indirme

işleımine «Filitreleme» adı verilir.

Filtreler, genelikle boruların aynı malzemeden imal edilirler. Ancak,

bir kısım filitreler doğrudan doğruya filtre olarak imal edilirlerken,

bir 'kısmı evvela boru olarak imal edilir, bilâhare üzerlerine delikler

açılarak filtre haline dönüşıiürülürler.

'5.2.1. Filtre çeşitleri :

Filtreler üzerindeki deliklerin yapı ve şekline göre değişik şekil

.ve isim alırlar.

5.2.1.1. Yarık açıklıiklı saç filtreler : Saçtan mamul borulara pres

veya bıçakla; enine veya boyuna dikdörtgen şekilli yarıklar açılmak suretiyle

imal edilmişlerdir.

5.2.1.2 Köprü tipi filitreler : Aynı cins borular üzerinde zımba ile

panourtu delikler açmak suretiyle imal edilirler.

5.2.1.3. Plastik filtreler : Doğrudan doğruya delikli veya yarıklı

olarak dökülen veya boru olarak imal edildikten sonra bıçakla delik açılan

PVC veya muadili sunî elyaftan mamul borulardır.

5.2.1.4. Johnson tipi filtreler:

Amerikan patentli, birbirine kaynatılarak sarılmış tellerden meydana

gelmiştir.

5.2.1.5. Katlı filtreler: Aralarında elek teli bulunan ve delikleri

birbirini karşılayan içice i k i galvaniz 'borudan yapılmış filtrelerdir.

5.2.2. Filtre özellikleri:

Filtrelerin, kullanılacakları akifere uygun özellikleri bulunmalıdır.

Bu özellikler şunlardır :

5.2.2.1. Filtre aralığı : Filtre üzerindeki bir deliğin genişliğidir, mm

ile ifade edilir. Kullanılan aralıklar 0,1 mm. ile 5 mm. arasındadır.

5.2.2.2. Filtre açıklığı : Filtre üzerindeki delik alanları 'toplamının,

tüm boru alanına oranıdır. Yüzde ile ifade olunur ve kullanılan açıklıklar

% 7-40 arasındadır.

5.2.2.3. Filtre verimi: B i r metre boyundaki filtrenin emniyetli hızla

iç kışıma sızdırabileceği su miktarı olup, 'birimi It/sn/m. dir.

5.2.3. Filtre Hesabı:

Filtrelerin bağlantı şekli boruların aynıdır. Kuyu projesini yapan

mühendis, gerekli hesapları yaptıktan sonra projesinde, filtre cinsini,

bağlantı şeklini, filtre aralığını, filtre verimini, filtre açıklığını, filtre

boyunu, filtre konulacak seviyeleri ve filtre çapını hesapları ile birlikte

göstermekle zorunludur. (Daha fazla bilgi için DSİ. Yeraltısuları Dairesi

SF-113 No. lu Talimata bakınız)

10 —

5.3. Tecrit

Yüzeydeki kötü kaliteli, pis suların kuyunun içerisine girmesini;

bazı tabakalarda bulunan suların başka tabakalardaki sulara karışmasını

veya satha çıkmasını önlemek gayeleriyle, karışma ve kirlenme yollarının

boru, beton, kalın k i l veya çimento şerbetiyle kapatılmasına, «Tecrit

» denir.

5.3.1. Ayrı akifelerin tecridi :

Aynı kuyuda, statik basıncı yüksek olan iyi kaliteli su tabakalarındaki

suların statik basıncı alçak olan su tabakalarına kaçmasını; veya

kötü kaliteli suların iyi kaliteli sulara karışarak, bunları bozmasını

önlemek maksadiyle, statik basıncı alçak olan tabakalarla, kötü kaliteli

su tabakaları, mutlaka tecrit edilmelidir. Bu tip tabakaların tecridi, ya

sondaj işlemi sırasında veya kuyunun tamamlanmasından sonra yapılır.

Tecrit, ya boru indirilerek, boru dışından kil, beton veya çimento şerbeti

basmak suretiyle, veya boru indirilmeden çimento şerbeti basmak suretiyle

tamamlanır.

5.3.2. Artezyen suların yüzeye sızmasına karşı tecrit:

Yüksek basınçlı artezyenlerde, teçhizden sonra, hatta kuyu yapımından

1-2 yıl sonra yüzeye sızmalar görülebilir. Bunu önlemek iç'n

bu tip kuyularda, i k i türlü tecrit yapılır.

5.3.2.1. Kuyuda yüksek basınçlı bir artezyen tabakanın varlığı ve

derinliği biüniyorsa, artezyen tabakaya girmeden sondaj durdurulur.

Kuyuya boru indirildikten sonra pompa ile çimento şerbeti basılmak ve

boru ile kuyu cidarı arasındaki boşluk, tamamiyle çimento şerbeti üe

doldurulmak suretiyle tecrit edilir. Donma süresi sonunda, sondaja borunun

içinden devam edilir. (Teleskopik teçhiz)

6.3.2.2. Sondaj esnasında, bilgi eksikliği dolayısiyle, evvelden bilinmesine

imkân olmayan bir artezyenle karşılaşılırsa, bu artezyen tabakasını

sızdırmaz hale koymak için, i k i türlü tecrit yapılır. Sondaj derhal

durdurularak kuyuya boru indirilir, çimento şerbeti basılarak, kuyu c i darı

ile boru arasındaki boşluk doldurulur. Şerbetin donmasını müteakip,

boru içinden sondaja devam edilir. Diğer şekil sondaja devam edilerek,

kuyunun tamamlanmasıdır. Boru ve filtreler indirilir. Çakıllama yapılır,

çakıl seviyesi artezyen tabakasının biraz üstüne gelince çakıllama durdurulur,

çakılın üstü takriben 1 M. kalınlıkta kil ile doldurulur ve üst

tarafı kuyu ağzına kadar betonlanır. Burada kullanılan beton, sadece,

kum çimento ve su karışımından meydana gelen akıcı, koyu bir şerbettir.

Eğer artezyen akmaya başlamışsa kuyunun veriminden daha yüksek

verimde bir motopomp kullanılarak kuyudaki su seviyesi pompajla

mümkün olduğu kadar düşürüldükten sonra betonlama yapılır. Beton

priz yapmadan, motopomp durdurulmamalıdır. Eğer betonlama sırasında

herhangi bir akım olmazsa, betonlamadan sonra iyi bir geliştirme

yapılmalıdır. Artezyen akımını durdurmak için özgül ağırlığı iyice hesaplanmış

barit te kullanılabilir.

5.3.3. Kuyuların sıhhî şartlar dolayısiyle tecridi :

Yeraltısuyu tabiattaki bulunuşu ile çoğu zaman yerüstüsuyuna

oranla bakteriyolojik yönden çok daha emin ve içmeye elverişlidir. Kuyu

yapımı sırasında, veya kuyu yapımından sonra yapılan hatalar kuyuların

kirlenmesine sebep olur. Bilhassa, yüzeyden itibaren çatlaklı bir

formasyon içinde açılmış bulunan kuyularda dışardan kirlenme ihtimali

çok fazladır. Kuyular inşa edilirken, bilhassa civara nazaran daha yüksek

bir kot'da inşa edilmeli ve gerek teçhiz gerekse kuyu yerinin seçimi

konularında belirtilen şartlara uyulmalıdır. Kuyunun satıhtan itibaren

asgarî 10 M. si (Yukarıda belirtilen şartlar ve diğer ihtiyaçlar, daha

derin seviyelere kadar betonlamayı icap ettirmiyorsa) mutlaka çimento

şerbeti ile doldurularak betonlanmalıdır.

N o t : Tecrid işlemlerinde kullanılacak beton karışımları için DSİ

Su kuyuları inşasına ait teknik şartname ve birim fiyat cetveline bakınız.

6 — ÇAKILLAMA

6.1. Sondaj makinası ile açıldıktan sonra borulama ve filtreleme

işlerinde biten kuyuda; kuyu cidarı ile boruların dış yüzeyi arasında k a lan

boş hacmin belli miktar ve kalitede çakılla doldurulması işlemine

«Çakıllama» denir. Çakıllama kendini tutamayan bağlantısız ve temeli

formasyonlarda yapılır.

6.2. Çakıllama; kuyu yapımındaki çok önemli kısımlardan bir olup,

sağlandığı pek çok yararlar vardır. Bunlar, şöylece sıralanabilir.

6.2.1. Kuyunun yıkılmasını önlemek : Teçhiz çapının, kuyu çapından

bir miktar küçük olması zorunlu olduğuna göre, aradaki boşluk herhangi

bir şekilde doldurulmaz ise, kuyunun çeşitli yerlerde yıkılması ve

göçmesi vuku bulacaktır. Bu yıkılma muhtemelen yukarıdan aşağı doğru

olacak ve kuyu ağzının göçmesi ve küçük bir krater halini alması önlenmiyecektir.

Bu durumla karşılaşılmaması için teçhiz dışı ile kuyu cidarı

arasının, teçhizi çakılla doldurulması gerekir.

6.2.2. Filtrelerin tıkanmasını önlemek : Kuyu cidarı ile, teçhiz arasındaki

boşluğun çakılla doldurulmaması halinde, su taşıyan ve karşılarına

filtre konulmuş seviyeler, yukarıdan dökülen ve geçirgenliği olmayan

malzeme ile dolacak, dolayısıyla filtreler iş göremez hale gelecektir.

Çakıllama bu hali önleyecek formasyonla filtre arasında geçirgen olan

bir ortamı meydana getirir.

6.2.3. Formasyon tanelerini tutmak : Çakıllama yapılmıyan hallerde,

kuyunun göçmediği ve filtreleri tıkamadığı biran için kabul edilse

bile; şöyle bir sakınca ile karşılaşılacaktır. Su veren taneli tabakadan,

pompaj sonucu; zaman zaman kopan küçük parçalar arada süzücü hiçbir

ortam olmadığı için doğrudan filtre yüzeyine çarparak, filtre deliklerinden

içeri girecek ve kuyudan su ile birlikte kum da pompalanmış olacaktır.

Bu durum her ne şekilde kullanılırsa kullanılsın, üretilen su için

arzu edilmiyen bir husustur. Kaldı k i bu kum tanecikleri bir zaman sonra

gerek tulumbayı, gerekse su tesisatını aşındırıp doldurarak kullanılmaz

hale getirecektir. Kum pompalama ile formasyonda meydana gelecek boşluklar

yüzünden arazide çökme olmasıda söz konusudur. Kuyudaki uygun

bir çakıllama, formasyondan gelen tanelerin geçmesine müsaade etmeyerek,

yukarıda belirtilen sakıncaları önleyecektir.

6.2.4. Daha geçirgen bir ortam hazırlamak : Kuyuya atılan çakılın

granülemetrisi, formasyon granülemetri eğrisine paralel fakat bir

mertebe büyüktür. Taneli bir ortamın geçirgenliği (Permeabilitesi) tane

iriliği ile doğru orantılı olduğundan, fütre etrafında meydana getirilen

suni çakıl zarfının geçirgenliği, formasyonun geçirgenliğinden büyük olacaktır.

Saniyen, geliştirme ile suni çakıl zarfını teşkil eden taneler kuyudan

dışarı doğru, büyükten küçüğe doğru sıralanmış olacaklarından; zarfın

geçirgenliği dışarıdan içeriye doğru gittikçe büyüyecektir. Meydana

getirilen bu durum; formasyondan kuyuya doğru olan yeraltısuyu akımım

kolaylaştıracak, düzenliyecek ve kayıpları asgariye indirecektir.

6.3. Çakıllamanın yukarıda açıklanan yararları sağlayabilmesi için;

kuyuya atılan çakılın aşağıdaki özelükleri taşımsı şarttır.

6.3.1. Temiz ve yıknmış olmalı, yabancı madde ihtiva etmemelidir.

6.3.2. Köşeli olmamalıdır. Şekilleri küreye yaklaştığı oranda yararlılığı

artacaktır.

6.3.3. Granülemetrisi formasyona ve kullanılan filtrenin aralığına

uygun olmalıdır. Şöyleki : Yukarıda 6.2.4. maddesinde belirtilen hususun

gerçekleşebilmesi için; evvelâ formasyondan alman numunenin elek analizi

yapılarak, granülemetre eğrisi tespit olunmalıdır. Kuyuya atılacak

çakılın granülemetri eğrisi formasyonunkine kabaca paralel şekilde olmalıdır;

şu şartla k i , kuyuya atılan çakılın % 20-40 ı, geliştirme sırasında

filtrelerden geçerek yukarıya alınabilecek boyutta, yani filtre aralığından

daha küçük olmalıdır. Bunun nedeni, filtreye yakın kısımlardaki ince

taneleri pompajla yukarıya alarak 6.2.4. maddesinde sözü edüen tanelerin

büyükten küçüğe sıralamasını sağlamaktır.

6.4.

Çakıllama yapılmıyacak haller :

Yukarıda sayılan sakıncaların bulunmadığı tamamen bağlantılı formasyonlar

içinde açılmış kuyuların çakıllamasında bir yarar olmadığı

gibi lüzum da yoktur.

Bazı hallerde, bağlantısız ve taneli formasyonlarda da çakıllama yapılamaz.

Eğer formasyon satıhtan itibaren veya teleskopik borulama tabanından

itibaren homojen olarak devam ediyorsa; kuyu ağzının göçmemesi

için gerekli tedbirler alınmışsa ve kullanılan filtre aralığı formasyonu

teşkil eden tanelerin

lüzum yoktur. Geüştırme sırasında küçük taneler dışarı atılmak suretiyle

filtre etrafında daha iri tanelerden bir zarf meydana getirilerek 6.2.4.

maddesinde açıklanan husus da sağlanmış olacaktır. Bu işleme «Tabiî

Çakıllama» ismi verilir. Not: Çakıllama konusunda daha fazla bilgi için,

DSİ. Yeraltısuları Dairesi SF-111 No. lu talimata bakınız.

7 — Y I K A M A :

Dönerli sistemle ve düz dolaşımla (Normal sirkülasyon) açılan kuyularda,

dolaşım sıvısı bilhassa seçilmiş özelliği dolayısıyla kuyu cidarında

bir sıva yapar (Keyk). Bu sıvanın sondajm devamı sırasmda, kuyunun

yıkılmasını önlemek gibi büyük bir görevi vardır. Ancak, sondaj tamamlandıktan

ve teçhiz işlemi yapıldıktan sonra; bu sıvanın varlığı avantaj

olmaktan çıkar kuyuya olan su akımını durdurduğu için büyük bir sakınca

olur. Kuyudan normal verimin almabilmesi için bu sıvanın ortadan

kaldırılması gereklidir. Bunu temin için, sondaj dizisi, ucunda matkap

olmaksızın kuyu içindeki muhtelif filtreli seviyelere indirilerek, yukardan

basınçla su basılır ve kuyu içinden gelen su berraklaşıneaya kadar basmaya

devam edilir. B u işleme yıkama (Lavaj) ismi verilir. Yıkama, y u -

% 60-80 inden daha küçükse suni çakıllamaya

11 —

karıda açıklandığı şekilde basit olarak yapılabildiği gibi, bazı özel gereç

ve kimyasal katkılar kullanarak daha etkili olarak yapılabilir. Şöyleki:

7.1.

Jet metodu ile yıkama :

Jet ismi verilen gereç, tijlere takılabilen silindir şeklinde ve 4 adet

haç şeklinde yatay borusu olan, yatay boruların silindir gövdeye payandalarla

da takviyeli olarak bağlandığı bir cihazdır. Yatay boruların çapı

3/4 inç (1,905 cm.) uç kısımlarında 1/4" (0,635 cm.) çapında delikler

(Jet memesi) vardır. Jet, tijlere takılıp, kuyu içine indirildikten sonra, t i j -

ler içinden su basıldığında, su büyük bir basınçla fışkırarak akiferi yıkar.

7.2. Kimyasal etkenler kullanma :

Bazı kimyasal maddeler; montmorilonit ve bentonitler üzerinde çözeltici

etki yaparlar; dolayısıyla kuyu sıvasının giderilmesinde faydalı

olurlar. Bunlar Tetrar sodyum pirofosfat, sodyum tripolifosfat ve sodyum

Hekzametafosfat gibi sodyum fosfat türevleridir. B u maddelerin yıkama

suyuna % 0,6 oranında karıştırılmaları ile meydana getirilen çözelti,

sıvanm çözülmesinde büyük rol oynar. B u çözelti, jet gereci ile fışkırtılırsa

çok daha yararlı olur.

Not : Yıkama konusunda daha fazla bilgi için, DSİ. Yeraltısuları

SF-112 No. lu talimata bakınız.

8 — GELİŞTİRME :

Sondajı, teçhizi, çakıllaması ve yıkaması yapılmış bir kuyuda;

a) Çamur sütunu basıncı dolayısıyla akiferin içine doğru nüfuz etmiş

sondaj sıvısı artıklarını dışarı atmak,

b) Kuyuya atılmış çakıllardan ve formasyondan küçük taneleri

dışarı alarak, kuyu etrafuıda daha i r i boyutlu tanelerden müteşekkil bir

zarf meydana getirmek.

c) Kuyudaki suyun formasyona itilmesi ve geri çekilmesi hareketini

çok kereler tekrar ederek çakıl zarfında iriden, küçük taneliye doğru bir

sıralamayı sağlamak,

ve böylece;

a) Kuyunun özgül verimini arttırmak,

b) Kuyudan yabancı madde çekilmesini önlemek,

c) Kuyunun, tulumbanın ve tesisatın ömrünü uzatmak,

amacıyla yapılan işlemlere «Geliştirme» adı verilir. Geliştirme metodları

aşağıdadır.

8.1. Çalkalama pistonu ile geliştirme:

Kum ve çakıl formasyonlarında açılan kuyularda, geliştirme için en

etkili metodlardan biri çalkalama pistonu veya blokudur. Geliştirilecek

formasyonun karşısındaki boru veya filtre iç çapma eşit, tahtadan ve köseleden

imal edilmiş olan bu pistonlar dönerli sistemde tijlerin ucuna, darbeli

sistemde ağırlığın altına takılarak, akiferin üstüne kadar indirilir ve

1 metrelik iniş çıkışlarla kuyudaki su çalkalanır. Kum veya çakıl formasyonu

içerisindeki suyun ve vasıtayla çalkalanması, ince kum ve çakü

tanelerinin gevşeyerek filtre yarıklarından kuyuya sürüklenmesine veya

geçmesine yardım ederek, herhangi uygun bir vasıtayla kuyudan temizlenmelerini

sağlarlar.

8.2. Basınçlı hava ile geliştirme :

Basınçlı hava ile geliştirme, kuyunun ağız kısmının betonlanmış bulunduğu

ve teçhiz borusunda herhangi bir çatlak ve kaçak olmadığı hallerde

uygulanır. Kuyu ağzı kapatılarak kuyuya kompresörle basmçlı hava

verildiğinde, kuyudaki basıncın etkisiyle su, formasyona nüfuz eder ve

kuyudaki su seviyesi alçalır. Bundan sonra, kuyu ağzındaki boşaltma vanası

ani surette açılarak kuyudaki hava boşaltılır. Bunun sonucunda akifere

geçmiş olan su, dengelenmek üzere tekrar kuyuya dolar ve kuyu içerisindeki

su seviyesi ani olarak yükselir, bu suretle kuyuda bir çalkalama

hareketi hasıl olur. Bu işleme, pistonla geliştirmede olduğu gibi, kuyudan

kumlu su gelmeyinceye kadar devam olunacaktır.

8.3.

Aşırı pompajla geliştirme :

Aşırı pompaj, kuyuların geliştirmesinde kullanılan en basit ve yaygın

bir usuldür. Ancak daha ziyade suyun tek yönde hareketini sağladığı

için, diğerleri kadar etkili değildir. B u usul, kuyudan normalin çok üstünde

bir verimle ve ani keşişlerle su çekmeye devam ederek uygulanır. Normalin

üstünde bir verimle su çekileceği halde artık kuyudan kum gelmediği

görüldüğünde, işleme son verilir.

84. Geri yıkama ile geliştirme :

Geri yıkama usulü, su basıncından istifade etmek suretiyle kuyu d i bindeki

formasyonu hareket ettirerek, veya çalkalayarak, kum tanelerinin

köprülenmesine mani olmak ve ince meteryalin büyük bir kısmını temizlemek

esnasma dayanır. B i r çok usuller içerisinde, bu amaç ile en

fazla kullanılan başlıca i k i metod, aşağıda tarif edilmiştir.

8.4.1. Kesintili pompaj (Rawhiding) metodu :

Bu metod, tulumbayı (Veya kompresörü) kısa aralarla çalıştırıp

durdurmak suretiyle su seviyesinde seri değişiklikler meydana getirmek

esasına dayanır. Bu iş için herhangi bir tulumba kullanılabilirse de derin

kuyu tulumbası ile en etkili sonuçlar alınabilir. Gerekli ekipman bulunabildiği

takdirde, kesintili pompaj basmçlı hava Ue de başarıyla uygulanabilir.

8.4.2. Beyler ile geri yıkama :

Geri yıkama ile geliştirmenin diğer basit bir şekli kuyuya kabil olduğu

kadar süratle su doldurulduktan sonra, suyu kum pompası veya

beyler ile boşaltmaktır. Kuyuya su doldurulmasının etkisiyle kuyuda daha

yüksek bir basmç ve formasyondaki su hareketinde değişmeler olur. K u yuya

su ne kadar süratle doldurulursa, filtreden geçen suyun hareketi

ve tabakadaki karışma o kadar fazla olur. Aynı şekilde, kuyudaki su ne

kadar fazla süratle boşaltılırsa, ince kum taneleri de o kadar fazla süratle

kuyu içersine çekilir. Kuyudan boşaltılan suyun büyük bir kısmı tekrar

kullanılabilir. Ancak suyun durulması ve içerisindeki kumun çökmesi

için yardımcı bir depo kullanılması gerekir.

8.4.3. Basınç altında geri yıkama:

Kuyudaki suyu geriye basmak için etkili usul, kuyuyu normal olarak

alacağından daha fazla su almağa zorlayarak, kuyuda, kuyu ile tabakanın

su seviyeleri arasındaki farktan doğan basınca ilâveten pozitif

bir basınç temin etmektir. Bunun cebri bir usul olduğu aşikârdır. Fakat,

çok miktarda suya ihtiyaç göstermesi bakımından bazı hallerde pratik değildir.

8.5. Asitle geliştirme :

Kalker formasyonlarından su alman kuyularda, kalker çatlakların

kuyu ile irtibatlandırılması, kuyu cidarının temizlenmesi ve dolayısiyle

verim artışım sağlamak için asitle geliştirme yapüır. Bunun için % 10 a

seyreltilmiş hidroklorik asit (HCL) kullanılır. Asitli su, basılacak hacmin

% 20 fazlası ile hazırlandıktan sonra, çamur pompası ve sondaj dizisi vasıtasıyla

kuyuya basılır. Asitin kalkerle kimyasal reaksiyonu bitirinceye

kadar beklenerek (Gürültü ile çıkan C 0

kadar), kuyu tekrar yıkanır.

2 gazı ve kaynama sona erinceye

8.6. Dinamitle geliştirme:

Çatlaklı, pekişmiş formasyonlarda açılan kuyularda çatlakların kuyu

ile irtibatlandırılarak verimin artışı sağlanmak üzere dinamitle de geliştirme

yapılabilir. Bunun için izole edilmiş bir kap içerisine; gerekli hesaplarla

miktarı tespit edilmiş dinamit ve kapsül yerleştirilerek; geliştirmenin

yapılacağı seviyeye indiriUr ve elektrikli ateşleme tertibatı ile infilak

ettirUü*.

9 — K U Y U AĞZI Y A P I M I :

Kuyunun delinmesi, teçhizi, yıkanması ve çakıllanmasını takiben, basınçlı

hava ile geliştirme yapılacaksa geliştirmeden evvel, başka bir geliştirme

metodu kullanılacaksa, geliştirmeden sonra, kuyu ağzı inşa edilir.

Bunun için daimî teçhiz borusu simetri ekseni olacak şekilde kuyu ağzı

2x2x1 m. ebadında kazılarak beton dökülür. Beton dökülmeden evvel çakıl

dolgusunun üst seviyesine kadar 2 inç çapında bir boru indirilerek içi

uygun ebadda çakılla doldurulur. Pompaj sırasında çakıl seviyesinde bir

düşme görüldüğünde, çakıl ikmali yapılır.

N o t : Daha fazla bilgi için DSİ. İşletme kuyuları Fennî Şartnamesi

ve birim fiyat cetveline bakınız.

10 — S U VERİM DENEYLERİ:

Kuyularda yapılan su verim deneylerinin amacı, kuyuların hidroliği

ve su veren formasyonlar hakkında bilgiler elde etmektir. Bu bilgiler

jeolojik bilgilerle birleştirildiğinde, akiferlerin ve ovanın yeraltısuyu durumu

anlaşılır. B u bilgilerin tam ve doğru olarak elde edilmesi ve analizi,

bilhassa işletme projelerinin hatasız olarak hazırlanabilmesi ve pompaların

uygun olarak seçilebilmesi için esastır.

10.1. Su verim deneylerinde dikkat edilecek hususlar :

10.1.1. Kuyuda, su taşıyan her formasyon için ayrı bir verim deneyi

yapılır. Alüvyonlar içindeki tabakalarm ve beslenme sahası aynı olan formasyonların,

deneyleri beraberce yapılır.

10ıl.2. Verim deneyi sırasında, deneyi yapılan kuyunun 1 Km. civarındaki

kuyulardan, pompa ile su çekilmesinde dikkat edilir.

- 1 2 —

10.1.3. Verim deneyine, kuyunun yıkama işleminden en az 12 saat

sonra başlanarak, bu süre içinde kuyudaki suyun, statik seviyesine ulaşması

beklenir.

10.1.4. Kuyulardaki verim deneyleri, akiferin bütün kalınlığınca

yapılır ve hiç bir zaman akiferin bir kısmına inhisar ettirilmez.

10.1.5. Herhangi bir arıza sebebiyle verim deneyine ara verilmesi

zorunluluğu belirirse, deney kesilerek yeni bastan tekrarlanır. Bu gibi

hallerde, statik seviye, başlangıçtaki halini alıncaya kadar beklenir.

10.2. Verim deneyleri için gerekli malzeme ve ekipman :

10.2.1. Derin kuyu tulumbası (Motoru ile birlikte, komple)

2. Adî santrifüj moto-pomp grubu

3. Orifismetre ve 100 cm. l ik cetvel parshal savağı,

4. Şeritmetre, elektriklimetre veya düdüklümetre,

5. Montaj, demontajda kullanılacak takım ve anahtarlar,

6. Montaj için gerekli vinç,

7. Deney formları.

10.3. Kademe düşümlü tecrübe :

Kuyuların hidrolik özelliklerini ve kuyu kayıplarını tespit için gözlem

kuyusu olmadığı yerlerde kademe düşümlü deney yapılır.

Kademe düşümlü verim deneyine; kuyunun pompaj verimi, çıkış

ağzına takılan bir vana vasıtasıyla, tahmin edilen azamî verimin 1/4

üne ayarlanarak başlanır. Normal olarak, bu debide çalışma süresi 12

saattir. Deneyin ilk saatında, kuyudaki su seviyesi belirli aralıklarla ölçülür.

Bu aralıkları mümkün olduğu kadar sabit ve kısa tutmak lâzımdır.

1 saatten sonra, zaman aralıkları arttırılabilir.

1. Kademe deney bu şekilde tamamlandıktan sonra, bütün diğer

hususlarda herhangi bir değişiklik yapmaksızm, sadece pompa verimi

vana vasıtasıyla iki misline, yani tahmin edilen azamî verimin 1/2 sine

ayarlanarak 2. kademeye geçilir.

Bu kademede de yine 1. kademede belirtilen yol izlenerek düşüm 5

cm. den daha az olduğunda veya başlangıçtan 12 saat sonra, bu kademe

deneyine son verilir.

2. Kademenin sona ermesinden sonra, 3. kademeye, bu defa pompaj

verimini tahmin edilen azamî verimin 3/4 üne ayarlamak suretiyle başlanır.

Deneyin 12. saatinin sonundan itibaren i k i saatlik devreler arasındaki

seviye farkı 5 cm. veya daha az olursa, bu kademe deneyine de son

verilir.

4. Kademede pompa, tahmin edilen azamî verimle çalıştırılır ve

3. kademede yapılan bütün işlemler bu kademede de aynen tekrar edilir.

10.lf. Sabit debüi su verim deneyi:

Sabit debili verim deneyi kuyunun tesir yarı çapı, veya yeraltısuyu

alçalma konisi hakkında bilgi edinmek amacıyla yapılır. Bunun için aynı

akiferden su alan civardaki diğer kuyularda da, yeraltısuyu seviyesi alçalışı

ve yükselişi gözlenir. Bu yapılamıyorsa, aynı kuyuda su seviyesi

sabit kalmcaya, veya 2 saatlik zaman aralıkları için seviyeler arasındaki

düşüm farkı 10 cm. den az oluncaya kadar devam olunur.

Kuyudaki su seviyesi, sabit bir debi ile deneye başlandıktan itibaren

1-3-5-10-20-40 ve 60 dakikalarda ve birinci saatten sonra her 30 dakikada

bir olarak, 24 saat süreyle ölçülür. Seviye düşmekte devam ediyorsa 2

saatlik aralıklarla seviye ölçümüne devam edilir ve yukarıda da belirtildiği

gibi 2 saatlik bir zaman aralığı içinde seviye farkının 10 cm. den az

olması halinde, deneye son verilebilir.

N o t : Daha fazla bilgi için DSÎ. Yeraltısuları Dairesi P F -101 ve

E F - 102 No. lu talimatlarına bakınız.

H. SU NUMUNESİ A L I N M A S I V E ŞEVKİ :

Çeşitli amaçlarla kullanılacak yeraltısularmdan, bu amaçlara uygunluk

derecesini öğrenmek için, numuneler alınır ve bunlarla kimyasal

ve bakteriyolojik analizler yapılır.

Numuneler, evvelden iyice temizlenmiş şişelere almır ve şişeler, aynı

derecede temiz tapalarla kapatılır. Şişeler en yakın DSİ. ünitesinden bir

depozit karşılığında alınabilir ve şişeler gerek dolu gerek boş olarak getirildiğinde,

alman depozit sahibine geri verilri.

11.1. Kimyasal analiz için su numunesi alınması:

Herhangi bir kaynaktan su numunesi almdığı sırada, şişenin ağzına

ve tıpanın şişeye girecek olan kısmına, el veya başka herhangi bir

şeyin temas etmesine meydan vermeksizin, şişe mutlaka dibinden tutulur.

Şişenin ağzına kapatılacak olan mantarın evvelce kullanılmamış olması,

analiz sonucunun sıhhati bakımından elzemdir. Numune alınmadan

hemen önce temizlenmiş şişeler, numunesi almacak su ile en az üç defa

çalkalanıp boşaltılır.

11.2. Bakteriyolojik analiz için su numunesi alınması '.

Bakteriyolojik analizlerde kullanılacak numuneler, kimyasal analizler

için alman numuneler de olduğu gibidir. Ancak bakteriyolojik analizler

için alman numuneler de olduğu gibidir. Ancak bakteriyolojik

analiz için numune almada DSİ. ünitesinden almacak steril şişelerin kullanılması

gerektiğinden, bunlarm doldulmasmda özel itina gösterilir.

Bakteriyolojik analiz için su numunesi almmadan önce, steril şişenin

ağzımdaki kâğıt mahfaza, şişeyi dibinden tutarak ve şişenin ağzına el

dokundurmadan, çıkarılır. Bundan sonra şişenin ağzı alevden geçirilir ve

şişe, numunesi alınacak su ile, boğazından i k i İm. aşağıya kadar doldurulur.

Numune alma işi bitirildikten sonra, lastik tapa da alevden geçirilerek

şişenin ağzı bununla sıkı sıkıya kapatılır. Klorlamaya tabi t u tulan

sular da yine aynı şekilde steril şişelere alınırlar.

11.3. Şişelerin etiketlenmesi ve şevki :

Numune şişelerinin kapakları veya tıpaları, şişenin boğazmdan dolaşan

bir iple, açılmayacak şekilde, düğümlenerek bağlandıktan'' sonra

ipin sarkan i k i ucu bir araya getirilerek, numuneyi alan şahıs tarafından

doldurulan etiket bununla bağlanır. Şişelerin ağzma katiyyen parafin

veya mühür mumu temas ettirilemez.

Şişelerin boğazına bağlanan ve ayrıca üzerine yapıştırılan etiketlere,

numunenin almdığı tarih, ovanın, ismi, kuyu veya kaynağın mevkii,

numarası veya ismi, belge No. su, numune alındığı sırada suyun ısısı

ve numuneyi alanların isimleri yazılır.

Şişeler üzerindeki etiketlere ilâveten, ayrıca i k i adet su numunesi

sevk formu doldurularak, bunlardan biri numune sevk sandığının içerisine

konur, diğeri de elden veya posta ile, ödemeli olarak en yakın DSİ.

ünitesine gönderilir. Basılı etiket ve sevk formları en yakın DSÎ. ünitesinden

alınabilir. Gerek etiketler, gerekse sevk formları, okunaklı bir

şekilde doldurulur.

Numuneler sayı itibariyle çok veya sevk edilecekleri mesafe uzak

ise, dış tesirlerden korunacak ve gerek nakil, gerekse yükleme ve boşaltmada

kırılmayacak şekilde ambalajlanırlar. Ambalaj sandıklarının üzerine,

«alt üst» işareti ile «Kırılacak Eşya» etiketleri yapıştırılır. Böylece

ambalajlanmış su numune şişeleri en yakın DSİ. Ünitesine teslim veya

ödemeli olarak sevk edilebilirler.

Bakteriyolojik analiz için alınan numuneleri en kısa zamanda laboratuvara

göndermek ve bunun için en seri vasıtadan faydalanmak gerekir.

Numune almması ile numunenin analiz edilmesi arasında geçen sürenin

uzaması, numunenin bozulmasına veya değişmesine sebep olacağından

geç analiz edilen numunenin vereceği sonuç yanıltıcı olacaktır.

Alıdıkları andan analiz edilinceye kadar, su numunelerinin buz dolabında

veya büz içerisinde saklanması, sonuçların doğruluğu bakımından arzu

edilir. Bakteriyolojik analiz için her sudan alınan i k i şişe numuneden her

biri ayrı ayrı ambalajlanarak en yakın DSİ. Ünitesine makbuz karşılığı

elden teslim veya posta ile ödemeli olarak gönderilebilir.

Not : Bu konuda daha fazla bilgi için DSİ. Yeraltısuları Dairesi

EF-105 ve EF-106 No. lu talimatlarma bakmız.

12. AKİFER V E K U Y U KAREKTERİSTİKLERİNİN TAYİNİ :

B i r araştırma kuyusu inşası, yani; kuyunun delinmesi, teçhizi, çakıllanması,

yıkanması,

ve değerlendirilmesi sonucu, sondajın yapıldığı mahallin

jeooljik yapısı, su alınma formasyonların (Akiferlerin) özellikleri ve k u yunun

karekteristikleri hakkında bilgiler toplanmış olur. Bu bilgiler özel

deyimleri ve tarifleri ile aşağıda belirtilmiştir.

| geliştirilmesi ve verim tecrübesi işlemlerinin tamamlanması

12.1. Jeolojik yapıya ait bilgiler :

12.1.1. Sondaj esnasında geçilen formasyonlar, sıralanmaları, yaşları,

yapıları, fiziksel ve kimyasal özellikleri, yüzeyle ilişkileri, uzanımları

vs.

12.1.2. Bu formasyonların yeraltısuyu yönünden ayırımları :

12.1.2.1. Su taşıyan formasyonlar

12.1.2.2. Su taşımayan formasyonlar

12.2. Akif ere ait özellikler :

12.2.1. Akifer :

Kaynak ve kuyuları ekonomik olarak besleyebilen yeraltında su ile

doymuş jeolojik formasyonlardır.

12.2.1.1. Akiferin fonksiyonları :

12.2.1.1.1. Akifer suyu bir rezervuar gibi depo eder.

12.2.1.1.2. Akifer kapalı bir boru gibi taşıdığı suyu bir noktadan

diğer bir noktaya iletir.

— 13 —

12.2.1.2. Akifer çeşitleri :

12.2.1.2.1. Serbest akifer : Su ile doymuş bulunan jeolojik formasyonun

üstünde geçirimsiz formasyon bulunmaz. Bu durumda akifer üzerinde

açık bidonda bulunan su gibi yalnız atmosfer basıncı vardır. Böyle

bir formasyonda açılacak kuyudaki statik seviye ile su tablasının üst

seviyesi aynı olur. Birim derinlik için hidrolik basınç her noktada aynıdır.

12.2.1.2.2. Basınçlı akifer : Su ile doymuş jeolojik formasyon üzerinde

geçirimsiz bir tabaka vardır. Formasyon suyu bu tabaka tarafından

hapsedilmiştir. Geçirimsiz formasyonun akifer üzerine yapmış olduğu

basınç dolayısıyla böyle bir formasyonda açılan kuyularda su seviyesi

akifer üst yüzeyinden daha yukarı çıkar. Suyun yükseldiği bu seviyeye

eş basınç yüzey denir ve serbest akiferde statik seviyeye tekabül eder.

12.2.2. Boşluk oranı (Porozite) : Boşluklu formasyonda boşluk hacminin

tüm hacme oranıdır. Yüzde olarak ifade edilir.

12.2.3. özgül verim : B i r akiferin birim hacminden, yer çekimi etkisi

altında, drone edilebilecek, su miktarıdır.

12.2.4. özgül tutum : Çekim etkisi altında bir kısım su akiferden

drene edilemez. Birim hacim içinde tutulan bu su miktarına özgül tutum

denir.

12.2.5. Geçirgenlik (Perméabilité) : Suyun bir ortam içerisinde bir

noktadan diğer noktaya hareketi bu iki nokta arasındaki basınç farkından

meydana gelir ki buna hidrolik eğim denir. % 100 hidrolik eğim a l tında

belli bir ısı derecesinde bir akiferin birim kesitinden geçen su miktarı

akiferin geçirgenliği olarak ifade edilir Birimi cmVs/cm2 veya

mVgün/m* dir.

12.2.6. iletkenlik (Transmissibilite) : B i r akiferin bütün kalınlığı

boyunca düşey ve birim genişlikteki kesitinden geçen su miktarıdır. B i rimi

mî/gün/m. dir.

12.2.7. Depolama katsayısı;

Bir akiferin depolama katsayısı akiferden çıkarıldığında veya akifere

enjekte edildiiğnde, akiferin birim kesit alanındaki yükte (Su seviyesi

veya eşbasınç yüzeyde) birim değişiklik yapan su hacmidir. Serbest

akiferlerde depolama katsayısı ile özgül verim aynıdır. Basınçlı

akiferlerde ise basınç tesiri ile (S) elastik tesir altındadır. Serbest akiferler

için S = 0,01 ilâ 0,35 değerleri arasındadır. Basınçlı akiferlerde ise

1X10

-3 ilâ 1X10-5 arasındadır, birimi yoktur.

12.S. Kuyu "karakteristikleri :

12.3.1. Statik su seviyesi : Akiferden su alınmadığı veya akifere

su verilmediği andaki akiferin su seviyesine statik su seviyesi denir. Bu

ekseriya yüzeyden su yüzüne ölçülen derinliktir. Artezyen akiferlerde

ise kuyu vanası kapatılmak sureiyle orifis veya manometrede okunan seviyedir.

12.3.2, Pompalama seviyesi : (Dinamik su seviyesi) kuyuda pompaj

esnasında ölçülen su seviyesidir. Akan arteziyenlerde akış sırasmda ölçülen

su seviyesi o akış için dinamik su seviyesidir.

12.3.8. Düşüm : Belli verimde statik su seviyesi ile dinamik su

seviyesi arasındaki farka düşüm denir.

12.3.4. Artık düşüm kuyuda pompaj durduktan sonra su seviyesi

İle statik seviye arasındaki farka artık düşüm denir.

12 3.5. Kuyu debisi : Birim zamanda alman

12 3.6. Kuyunun özgül debisi ; Birim düşüm başına kuyudan alınan

debidir.

12.3.7. Tesir yarıçapı : Pompaj esnasında kuyu etrafında hâsıl olan

düşüm konusunun, kuyu merkezinden itibaren ölçülen yarı çapıdır.

JEOFİZİK İŞLEMLER :

Kuyuda delme işleminin bitişinden sonra, teçhiz geçilmeden evvel

su veren tabaka seviyelerinin kesinlikle tespiti için veya teçhizden sonra

kontrol için ya da karşılaşılacak bazı problemlerin hallinde jeofizik cihazlarla

log alma ve diğer jeofizik işlemler yapılır. B u jeofizik işlemler şunlardır.

13.1. SP : Kuyu içinde formasyonla, sondaj dolaşım sıvısı arasındaki

elektriksel potansiyel değişimlerin milivolt biriminden ölçülmesidir.

su miktarıdır.

13.2. Rezistivite (Tek nokta) :

Sondaja geçilen formasyonların, zahiri, rezistivite değerleri ohm-metre

cinsinden ölçülür, tabakaların gerçek kalınlıklarını teyide yarar, mufaza

borusunun bittiğini ve kuyunun tam dibine doğru olarak tespit eder.

13.3. Tabiî gamma ray :

Sondajda geçilen formasyonların tabiî radyoaktiviteleri mikro-röntgen

/ Sant veya CPS. birimiyle ölçülür. Sedimanter Sahrelerin radyoaktivitelerinin

farklı oluşundan istifade ederek, bir kuyuda geçilen tabakalar

birbirinden ayırt edilir

lS.lf. Sıvı kondüktivitesi:

Kuyu içindeki akışkanın, mikromhos/cm. veya ohm.-metre birimiyle

kondüktivitesi kaydedilir kuyularda zamanla tuzluluk değişimi kuyudaki

çamurun kondüktivitesini ölçer.akiferlerin ayrı ayrı kondüktivite değerlerini

verir. Teçhizli ve techizsiz kuyularda bu ölçüler alınabilir.

13.5. Neötron loğu :

Porozite ile ilgili olduğundan, porozitenin tayininde kullanılır. Neötron

loğları muhafaza borusu bulunan kuyularda büyük bir önem taşır,

zira muhafaza borusu bulunan yerlerde elektriki log ölçüleri yapılamaz.

Ölçü birimleri, saniyede sayı, dakika sayı veya standart birimdir.

13.6. Kaliper logu :

Kuyu çapı değişimini insh olarak ölçer sert kayalarda çok faydalıdır.

Bıçak uçlu kaliper kolları kuyunun her noktasında ölçü yapar ve

1/4" kalınlıkta çatlağı belirtelebilir. Flovvmetre ile birlikte akifer karşısında

debiyi verir. Teçhizli ve techizsiz kuyuda alınabilir.

13.7. Tezistivite normal (R 16-R 64) kuyu içine indirilen elektrot

sistemi içindeki elektrotlar arasındaki mesafeyi göstermekte olup, tabakaların

sıhhatli olarak rezistivite değerlerini verir.

13.8. Lateral log :

Sondajda geçilen formasyonların yansal rezistivitelerini verir Tuzlu

çamurlarda yüksek rezistiviteli ince tabakaların teşhisinde çok iyi netice

alınır.

13.9. Temperatür gradient :

Kuyunun temperatürü, gradienti derece cinsinden ölçülür. Formasyon

ayırımım, kuyuda suyun giriş yerlerini, gaz çıkış yerini verir. Permeablite

hesabı için temperatür değerini verir. Teçhizli ve techizsiz kuyuda

alınır.

13.10. Noötron-Spitermal Neötron :

Bir sondaj kuyusu içinde formasyon porazitesini, hidrojen miktarını

göstermek suretiyle, bulmak için yapılan ölçümdür.

13.11. Neötron-Termal neötron ve neötron camma:

B i r sondaj kuyusu içinde neötron bombardımanı ile elde edilen neötron

ve gamma ısınlarını kaydeder. Hidrojen neötron kütlesine eşit olduğundan

kayacın hidrojen muhtevasını yani suyun direkt fonksiyonudur.

Doygun zonlarda poroziteyi verir. Anhidrid ve jipsi ayırır.

13.12. Kalibre edilmiş yoğunluk logu :

B i r sondaj kuyusu içinde formasyonların yoğunluğunu hesap etmek

için yapılan ölçümdür.

13.13. Sonik veya akustik hız logu :

Bir sondaj kuyusu içinde elastik dalga hızının formasyonlar!»

ve değişimini tetkik ve tespit maksadıyla kullanılır Formas

vonlann birbirinden ayırt edilmesi ve bir formasyonun porozıtesının araştırması

için yapılır.

<Ortdeğerün

.14- Latera log (Ouard-log) :

Bir sondaj kuyusu içinde elektrot tertibi akım formasyona yatay

nüfus ettirilecek şekilde yapılmıştır. Tuzlu çamurlarda yüksek rezistiviteli

ince tabakaların teşhisinde iyi netice verir.

13.15. Mikralag:

B i r sondaj kuyusu içinde formasyonlara ait rezistiviteyi veya relatif

rezistiviteyi yani hakiki formasyon faktörünü elde etmekte kullanılır. Bu

rezistivite tayin edilir.

13.16. Mikro-latera log :

Formasyondaki küçük değişiklikleri rezistiviteleri dolayısiyle tespit

işinde kullanılır.

14 — K U Y U L A R I N STERÎLAZYONU :

Kuyuların hastalıklara sebep olan mikrop ve bakterilerden arınması

için steril hale getirilmesi gerekir. Sterilizasyonu sağlayacak çeşitli

yollar vardır. Bunlardan en pratik olanı ve en kolay uygulanan klorla

sterilizasyondur. B u iş için, kireç kaymağı veya kalsiyum hipokelrat kullanılır.

Pompa da dahil olmak üzere bütün bir kuyu teçhizatım sterilize

etme kiçin bunları, litresinde en az 100 mgr. klor bulunan su ile yıkamak

lâzımdır. 1 litre suya 2,25 gr. kalsiyum hipoklorat katmak suretiyle

hazırlanacak eriyik litrede 200 mgr. klor ihtiva eder. Kuyudaki suyun

hacmi hesaplandıktan sonra, kuyu içerisine döküldüğü zaman beher litreye

100 mgr. klor isabet edecek şekilde bir eriyik hazırlanır, Bu eriyik,

— 14 —

kuyuya döküldükten sonra en az 12 saat beklenir ve kuyudan su çekü

meye

başlanır. Çekilen su içerisindeki klor kokusu kayboluncaya kadar

pompaja devam olunur. Bu işlem her kuyu ve pompa tamirinden sonra

yapılmalıdır.

15 — K U Y U L A R I N T E R K EDİLMESİ:

Açılan kuyularda su veren tabakanın (Akiferin) bulunmadığı delme

sırasında alman numunelerden anlaşılır veya bulunan su yeterli olmaz

yada fiziksel kimyasal ve bakteriyolojik özellikleri kullanılmaya elverişli

olmazsa kuyular terk edilir. Her ne sebeple olursa olsun terk edilen kuyular

kil veya toprakla tamamen doldurularak, ağız kısımları üst seviyesi,

zeminle bir olacak şekilde 1 m. X 1 m. X 0,5 m. ebadına yerinde

dökülen bir beton plakla kapatılır. B u kuyular içinde kuyu içinde kuyu

kütüğü doldurularak, kütükte dolgu ve kapatılma şekli ile sebebi belirtilir.

16 — K U Y U L A R A AİT F O R M L A R :

İnşa edilecek her kuyu için tutulması zorunlu olan 3 çeşit form vardır.

Bunlar kuyu inşasından evvel yapılan ön proje, yapım sırasında tutulan

kuyu kayıt defteri ve kuyu bitiminde hazırlanacak olan kuyu kütüğüdür.

Bu üç form, kuyunun yapımı yanda bırakılsa dahi eksiksiz olarak

doldurulur. Ayrıca, yapımı tamamen bitirilerek su verim deneyi yapılan

kuyular için bir de su verim deney formu doldurulur.

16.1. Ön proje :

Ön proje bir kuyunun açılmadan evvel hazırlanan ve müracaat belgeleri

ile birlikte DSİ. Teşkilâtına onaylanmak üzere verilen bir projesidir.

DSİ. Teşkilâtınca, olduğu gibi veya gerekli değişikliklerden sonra onaylanan

projeler katî projelerdir. Katî projenin tatbikatında DSİ. nin müsaadesi

olmadıkça değişiklik yapılmaz. B i r kuyu ön projesinde aşağıdaki

hususlar

yer alır.

16.1.1. Akifer cinsi ve kalınlığı

16.1.2. Talimini T ve özgül debi Q

120

16.1.3. Statik seviye

16.1.4. Arzu edilen verim

16.1.5. Dinamik seviye (Et. Sv + Düşüm + Girişimler)

16.1.6. Pompa alt ucu seviyesi

16.1.7. Muhafaza borusu çapı, uzunluğu

16.1.8. Filtre aralığı, cinsi, açıklığı, çapı uzunluğu

16.1.9. Sondaj çeşidi, kullanılacak makina

16.1.10. Tecrit işlemleri

5 =

¿6.8.

Kayıt defteri:

Kuyu yapımının bütün safhalan devamınca kuyu başında sondör

tarafından tutulan ve yapılan bütün işlemlerin tarih ve saat bildirilmek

suretiyle kaydedildiği formdur. Arama belgesi verilen her müracaat sahibine,

belgesi ile birlikte kuyu kayıt defterleri de DSİ. Teşkilâtmca ve

rilir.

16.3. Kuyu kütüğü (Kuyu loğu) :

Kuyuda yapılan her türlü işleminin üzerine görüldüğü bir formdur.

DSİ. Teşkilâtından temin edilecek formun, doldurularak kullanma belgesi

isteme formu ile birlikte, müsaadeyi verecek DSİ. ünitesine verilmesi zorunludur.

16.4.

Su verim deneyi formu:

'Su verim deneylerinin, bütün ölçümlerin zaman ve tarihi ile birlikte

kaydedildiği, aynca hesap kolaylığı bakımından yardımcı sütunlan bulunan

bir

17 — K U Y U V E SONDAJ A R I Z A L A R I:

Su kuyularında; gerek yapım sırasmda, gerek yapım sonrasında

bazı arızalarla karşılaşılır. Gereken önem verilmez ve zamanında önleyici

tedbirler almmazsa bu anzalar kuyunun tamamen elden çıkmasına

ve pek çok sondaj malzemesinin kaybına sebep olabüir.

formdur. Deneyi yapacak kimselere DSİ. tarafmdan verilir.

17.1. Kuyu yapımı süresince karşılaşılan arızalar:

17.1.1. Darbeli sistemde

17.1.1.1. Kuyuların eğri açılması : Homojen olmayan formasyonlar

yüzünden

veya sondörtin dikkatsizliği yüzünden meydana gelir. Böyle bir

arızayla karşılaşmamak için geçici muhafaza

takibi sağlanmalıdır.

borulannın, baltayı gecikmeden

17.1.1.2. Muhafaza borularının kuyuda sıkışması:

Sondaj sırasında, çakma boruları ile kuyu cidarı arasındaki boşluğa,

kum ve kalker kırıntıları dolarak, boruların ekseriya sıkışmasına sebep

olur. Bu şekilde boru sıkışmalanm ölemek pek mümkün olmaz. Sıkışmış

boruları çekebilmek için, kuyuyu tamamen bentonit çamuru ile doldurup

boruların kaymasını temin etmek fayda sağlar. Sondaj sırasında borular

çakılırken, boru ile kuyu cidan arasına basınçlı çamur verilmesi de boruların

kolay çakılmasına veya kolay çekilmesine yardım eder. Kuyuda sıkışıp

kalan borular, bir taraftan krikolarla zorlanırken diğer taraftan,

uygun bir düzenle, aşağıdan yukarıya doğru ters darbe yapmak suretiyle

çıkanlabilir.

Ters darbe ile bir miktar yukanya çekildikten sonra, borular tekrar

sıkışacak olursa, onları tekrar eski yerine çakarak, etrafındaki dolgunun

gevşeyip aşağı düşmesi sağlanır ve borular tekrar yukarıya çekilmeye

çalışılır.

Boruları yukanya çekmek mümkün olmazsa, boru kesicileri veya

dinamit kullanılarak sıkışan kısmın biraz yukarısından kesmek suretiyle,

boruları kısmen olsun kurtarmak cihetine gidilebilir.

17.1.1.3. Boru çarıklannm hasara uğraması :

Çakma boruların kuvvetli darbelere maruz kalması veya çekilen

zemin içersinde büyük blokların bulunması sebepleriyle, çakma sırasında

boru çarıkları ezilerek hasara uğrayabilir ve sonuçta sondaja devam etmek

güçleşir veya tamamen imkansızlaşır. Ezilip şekillerini kaybeden çanklarm

iç çapma uygun bir malafayı mestij ve tahlisiye carının ucuna

bağladıktan sonra, bunlan çarık içinden çakarak geçirmek suretiyle,

doğrultuması mümkündür.

Çarığı düzeltmek mümkün olmadığı takdirde, çakma borusu yerine

bir boyut küçük çaplı borular kullanmak suretiyle çap küçülterek, ezik

çank içinden sondaja devam edilebilir.

17.1.1.4. Sondaj dizisinde sıkışma ve kopmalar :

Çakma borusu kullanılmadan açılan kuyularda, veya kuyu tabanı

ile çakma boruları arasında fazla boşluk bırakılarak yapılan sondajlarda,

kuyunun üst kısımlarından düşen gevşek kaya veya taş parçaları baltayı

sıkıştırabilir. Kaya veya çimentolaşmış zeminlerde çakma borusu kullanılmadan

sondaj yapılacaksa, delme takımında daima sondaj can bulundurulmalıdır.

Üst kısımlardaki yıkıntılar dolayısıyla takımın sıkışması

halinde, delme takımındaki carın yardımı ile ters darbe yapılarak sıkışan

takım kurtanlabilir.

Fazla yıkıntı yapan zeminlerde, çakma borusu ile balta arasındaki

mesafeyi fazla açmak doğru olmaz. Çakma borulan, daima, hemen matkabın

üst ucunun hizasına çakıllı olarak sondaja devam edilmelidir.

17.1.2. Dönmeli (Rotari) sisteminde :

17.1.2.1. Kuyuların eğri açılması : Darbeli sistemdeki nedenlerin

aynısı bu sistemde de kuyuların eğri gitmesine sebep olur. Sondaj dizisi

sık sık yukan kaldırılır ve aşağıya serbestçe inip inmediği araştırılarak

kontrol edilir. Eğrilik hissedilirse; dizi ağırlığı arttınlır, matkap üzerindeki

ağırlık azaltılır, yani dizi askıda çalıştırılır.

17.1.2.2. Dolaşım sıvısının formasyona kaçması :

Sondaj çamuruna bir takım katkı maddeleri ilâvesiyle kaçağın önlenmesine

çalışılır. Başarı sağlanmadığı takdirde, bol su veya hava teminiyle

«Kaçak Sondaj» usulüne dönülür. Bunda da başarı sağlanamazsa dönerli

sistemin terk edilmesi gerekir.

17.1.2.3. Sondaj dizisinin sıkışması : Su veya sondaj sıvısı ile temas

halinde şişen bazı formasyonlar sondaj dizisinin sıkışmasına sebep

olurlar. Bu tip formasyonlarda sıkışmayı önlemek için yegâne yol; sondaj

çamuru katı maddesi olarak «Su kaçırma» özelliği çok az olan bentonit

kullanılmasıdır. Sondaj dizisi sıkışması birde; sondaj hızının, sondaj

sıvısı dolaşım hızmdan daha fazla olması sebebiyle meydana gelebilirki,

bu tamamen sondörün hatası sonucudur.

17.1.2.4. Sondaj dizisinin kopması, kesilmesi, çözülmesi:

Sondörün hatası sebebiyle meydana gelirler. Sondajda formasyon,

matkap, rotari devri ve matkap üzerine verilen ağırlığın birbirlerine uygun

olmaması ekseri hallerde dizi kesilmesine sebep olur.

17.2. İşletme sırasında karşılaşılan kuyu arızaları ve bunların giderilmesi

Bir kuyunun tamamlanmasını takiben, kuyudan pompa ile su çekmeye

başlandıktan bir müddet sonra, kuyu veriminin hissedilir derecede

azaldığı görülebilir. Su çekmeye devam edildiği takdirde, verim gittikçe

daha da azalabilir ve ekseri hallerde, bir müddet sonra, kuyudan artık

hiç su çekilmez olur ve kuyu tamamiyle işe yaramaz hale gelerek, körlenebilir.

17.2.1. Tabi sebeplerle meydana gelen arızalar :

Kuyularda görülen bu cins arızalarda, kuyu içinde oluşan kimyasal

reaksiyonların rolü büyüktür. B u cins arızalar i r i şekilde meydana gelir.

— 15 —

17.2.1.1. Kabuklanma: Kuyunun teçhizinde kullanılan muhafaza

borularının, ve özellikle filtrelerin etrafında bazı maddeler toplanır ve

ekseri hallerde bu maddeler, zamanla çoğalarak, sert bir kabuk teşkil

ederler. Teşekkül eden bu kabuk, formasyondaki suyun, filtre aralıklarından

geçerek kuyuya girmesine engel olur. Filtrenin etrafında toplanarak

fitre giriş açıklığını daraltan bu kabuklar, kuyu verimini azaltır. Kuyuyu

İslah etmek için filtrenin etrafında teşekkül eden bu kabukları temizlemek

icap eder. Bu işlem oldukça zahmetli ve pahalıdır.

17.2.1.2. Korozyon : Kuyudaki suyun içinde bulunan eriyik halindeki

minerallerle, filtre borusu ile muhafaza borusunun yapıldığı maden

arasındaki kimyasal reaksiyon sonucu, filtre ve muhafaza borularının

çürümesine, korozyon ismi verilir. Bir kuyuda kabuklanma ve korozyon

aynı zamanda oluşabilir. Korozyona engel olabilmek için; borular suyun

kimyasal özelliklerine uygun malzemeden seçilmelidir.

17.2.2. Mekanik sebeplerle meydana gelen arızalar :

Kuyu arızalarına sebep olan mekanik sebeplerin sayısı daha fazladır.

Çünkü bunlar daha çok, işi yapan çeşitli personelin ehliyetine ve

kuyu yapımmda kullanılan malzemenin cinsine bağlıdır.

'Kimyevî analiz neticesinde suda tespit edilen :

1 — P H değeri 7,0 dan küçük 2 - (Serbest Oksijen değeri 2 ppm.

den fazla 3 - Hidrojen sulfit (H^S) mikra 1 ppm. den fazla 4 - Toplam

çözülmenin mineral değeri 1000 ppm. den fazla, 5 - (OOj) miktarı 50

ppm. den fazla 6 - Klorit miktarı 500 ppm. den fazla ise su korozyonu

sebep olabilir. Bu faktörlerden biri bir kaçı veya hepsi suda mevcut ise

korozyon işlemi beklenir.

'Su kalitesine bağlı olarak kullanılması korozyon yönünden uygun

olan teçhiz malzemesi seçimi :

Metal veya alaşım % nisbetlerî Kullanılma yerleri

Nonel

Paslanmaz çelik

Everdur

Silikonlu

Kırmızı pirinç

% 70 Nikel Yüksek sodyum hidroklorid muhtevası ile

çözülmemiş oksijen deniz suyu gibi ge-

% 30 Bakır nellikle normal yeraltısuyunda kullanılmaz.

% 74 Çelik Hidrojen sulfid çözülmemiş oksijen, kar-

% 18 Krom bon dioksit demir bakterileri

% 8 Nikel

% 9S Bakır

Armco

çeliği

Çelik

Plastik borular

Yüksek toplam sertlik, yüksek sodyum

klorid, çözülmemiş oksijen yok, yüksek

demir, asit işlemine çok dayanıklı

Everdürün kullanıldığı yerlerde kullanılır

fakat o kadar iyi değildir. Aktiv olmayan

sularda oldukça çok kullanılır.

Korozyona karşı dayanıklı değil bilhassa

nötr sularda sulama suyu ihtiyaç için

kullanılır.

% 99,35 Korozyona karşı dayanıklı değil, bilhas-

% 0,09 karbon sa araştırma kuyularında tecrübe bo-

% 0,20 banganer rusu olarak kullanılır. Nötr sularda

kullanılmasında bir mahzur yoktur.

Bütün hallerde kullanılabilir.

3 Siliken

1 Manganez

30 Bakır

16 Çinko

1 Silikon

% 99,84 Demir

çift galvanizei

17.2.2.1. Eğer bir kuyu, geliştirmeye elverişli olmayan, çok hafif

ve ince bir silt tabakası içerisinde açılacak olursa, kuyudan su ile beraber

fazla miktarda silt çekilir; zamanla kuyu dibinde biriken silt suyun

kuyuya girmesine engel olabilir. Bunu önlemek için kuyu yapısında,

filtre ve çakıl seçiminde çok dikkatli hareket etmelidir.

17.2.2.2. Kuyu yerinin yanlış seçilmesi veya kuyunun aşın derecede

pompalanması sonucu kuyudan formasyona gelen (Formasyonu

besleyen) sudan daha fazla miktarda su çekilme durumu ile karşılaşılır.

Bu duruma düşmemek için, çok girişimler ve formasyonun verimi kuyu

projesinde dikkatle hesaplanmak ve kuyu yeri bu hesaba uyacak şekilde

seçilmelidir.

17.2.2.3. Kuyunun inşa projesi çok önemlidir. Filtre yarıkları formasyona

uygun gelecek şekilde açıldığı ve kâfi miktarda filtre açıklık

oranı sağlandığı haller hariç, suyun kuyu içerisine fazla hızla girişinden

ileri gelen kabuklanma ve korozyon tesiriyle, kuyu arızalanabilir.

Not : Arızalar ve giderilmesi konusunda daha fazla bilgi için DSİ.

Yeraltısuları Dairesi SF-114 No. lu talimata bakınız.

18 — EMNİYET TEDBİRLERİ :

18.1.1. Tanker ve vasıtalar makinadan en az 15 m. uzakta park

edilecektir.

.18.1.2. Çamur havuzlarının etrafına kedi gözü konacaktır.

18.1.3. Şantiye içerisine yabancı kimselerin girmesine izin verilmeyecek

ve görülür bir yere «Şantiyeye Girmek Yasaktır» levhası asılacaktır.

18.1.4. Yatak ve yemekhane treylerleri veya barakaları sondaj

makinasmdan ve akaryakıt yerinden en az 30 m. uzakta bulunaacktır.

18.2.

Personelin çalışma emniyeti :

18.2.1. Kulede çalışan elemanlar, emniyet kemeri kullanacaklardır.

1(8.2.2. 'Sondaj personeli, sondajda çalışırken sondör miğferi (Baret)

ve meşin eldiven kullanacaktır.

18.2.3. Asitin nakli ve kullanılması esnasında muhafazalı gözlük

ve lastik eldiven kullanılacaktır.

18.2.4. Oksijen tüpleri üzerine benzin ve yağ dökülmemesine basınç

yapılmamasına ve tüplerin sıcak yerlerde bırakılmamasma dikkat edilecek;

tüpler taşınırken yere düşürülmeyecektir.

18.2.5. Yağlama yapılırken dönüş durdurulacak, yakıt ikmali yapılırken

motor stop edilecek, yağcılar bol ve saçaklı elbiseler giymiyecektir.

18.2.6. Asit kullnılıyorsa, damacanalar darbeye maruz bırakılmayacak

işçilerden ve eşyalardan uzakta muhafaza edileceklerdir. Gerek

kullanma esnasında gerek depoda, bol miktarda temiz su ve karbonat

bulundurulacaktır.

18.2.7. Sondaj işlerinde çalışan bütün vardiye personeli, iş sırasında

birbirini koruyacak şekilde hareket edecekler ve yapacakları işler

hakkında önceden bilgi edinmiş bulunacaklardır.

18.3.

Yangına karşı alınacak emniyet tedbirleri:

18.3.1. Yangın söndürme cihazı ve ilk yardım sandığı (Ecza dolabı)

her an kullanılmaya hazır durumda bulundurulacaktır.

Not : Yangın söndürme işlerinde sondaj çamuru i y i bir yangın söndürücüdür.

1,8.3.2. Karpit, kapalı bir yerde ve mazot içinde muhafaza edilecek

karpit bidonu ağzına kadar mazot ile doldurulup kapatılacaktır.

18.3.3. Akaryakıt bidonları, makinadan daha alçak bir seviyede

ve en az 15 m. uzakta depo edilecek, depo yerine (Ateşle yaklaşmak yasaktır)

levhası konulacak ve o civarda sigara içilmiyecek ve ateş yakılmıyacaktır.

18.3.4. Kullanılmış karpit artıkları, şantiyeden en az 20 m. uzakta

açılacak bir çukura dökülüp, üzeri toprakla örtülecektir.

18.3.5. Elektrik donanımında hiç bir zaman çıplak tel kullanılmıyacak;

kabloların ek yerleri izolebantla sarılacaktır.

18.3.6. Makinanm etrafına yabancı sıvı ve katı maddelerin dökülmemesine

dikkat edilecek, varsa bunlar zararsız hale getirilecektir.

18.3.7. Su tankerlerinin içinde asla akaryakıt tagmmayacaktır.

I84.

Sondaj makina ve malzemesinin bakım ve emniyeti :

18.4.1. Kule, gergi halatları ve kazıklar vasıtasıyla dört istikamette

yere bağlanacaktır.

18.4.2. Ağır yükleri kaldırmada kullanılacak zincir, manivela, halat

ve makaralar, kaldırma işine bağlamadan önce kontrol edilerek sakıncalı

görülenler onarılacak veya değiştirilecektir.

18.4.3. Sondaj malzemesi ve ekipmanı, yalnız kapasiteleri dahilinde

ve tahsis edildikleri hizmetlerde kullanılacaktır.

18.4.4. Sondaj boruları ve tijler istif edilirken, eğrilmemeleri için,

ikişer metre ara ile 3 destek üzerine yerleştirilecek ve işin sonunda bütün

malzeme ve ekipman temizlenerek yerli yerine konacaktır.

18.5.

Kuyu ağzı çalışmaları ve emniyet tedbirleri :

18.5.1. Her türlü manevra esnasında, kuyu ağzı açık bulunduğundan,

çekiç anahtar, boru parçası gibi malzeme ve avadanlıklar, daima

tabladan uzakta bulundurulacak, zorunlu hallerde bunlarla çalışırken

kuyu ağzı mutlaka çuvalla kapatılacaktır.

18.5.2. Boru sökme işlerinde ve anahtarlarla çalışılan diğer bütün

işlerde boşalma, sıyırma veya kırılıp kopma ihtimali gözönünde bulundurulacak,

anahtar kolunun önünde çalışamayacaktır.

18.5.3. Manevralar sırasında, dizinin durumu, ağırlık saatmdan

takip edilerek devamlı surette kontrol altında bulundurulacak, dizinin

fazla zorlanmasına meydan verilmiyecektir.

18.6.

Ulaşım işlerinde alınacak emniyet tedbirleri :

18.6.1. Sondaj lakasyonuna giden yolların, araçların gidiş gelişine

uygunluğu, önceden kontrol edilecektir.

18.6.2. Sondaj makinası üzerine hiç bir malzeme yüklemeyecek ve

işçi bindirilmiyecektir. Seyir esnasında fazla süratte sakınılacak, kule ve

parçalan iyice bağlanacak manevra masası kilitlenecektir. Bu hususlar

sık sık kontrol edilecektir.

— 16 —

18.6.3. Yüklü kamyonlara trafik ikaz bayrakları asılacaktır.

18.6.4. Yükler fazla havaleli olmayacak ve dengeli bir şekilde bağlanacaktır.

Ulaşım sorumlu bir kimse nezaretinde ve konvoy halinde yapılacaktır.

18.7.

Anma ve kurtarma işlerinde alınacak emniyet tedbirleri :

18.7.1. Arıza ve kurtarma için lüzumlu malzeme, her an kuyu başında

hazır bulundurulacaktır.

18.7.2. Kurtarma işleminde tijlere kriko vurulmayacaktır.

18.8.

Darbeli sondajlarda alınacak özel emniyet tedbirleri:

18.8.1. Şantiye kurulurken akaryakıt kapları, makinaya nazaran

tav ocağının aksi istikametinde ve makinadan en az 25 m. uzakta olacaktır.

18.8.2. Açılacak kuyunun etrafına kalaslardan bir çalışma platformu

yapılacaktır.

18.8.3. Kule emniyet kama mandalı takılmadan kuleye çıkılmayacaktır.

18.8.4. Balta bileme esnasında, keskiler kullanılırken, fırlayacak

çapaklardan zarar gelmemesi için, tezgâhın önünde durulmayacak ve

çalışırken eldiven kullanılmıyacaktır.

18.8.5. Baltalar her zaman mastarla ölçülecek ve baltalann hit

bir zaman kayaçlarda 5 mm. normal formasyonda 15 mm. den fazla aşınmamasına

izin verilmiyecektir.

18.8.6. Kurtarma işlemlerinde kaybolan takım tutulduktan sonra

dışarı çekilirken, 5 metrelik hafif bir silkme neticesinde kurtulamazsa.

kuyu su ile doldurulup çekmeye devam edileecktir.

BÖLÜM IV — GALERİ - TÜNEL - K E S O N K U Y U V E

KEHRİZ YAPIMI

I — ARAŞTIRMA M A K S A D I Y L A GALERİ - TÜNEL,

KEHRIZ V E D R E N A J YAPİMİ

T A B L O

Kehriz

Galeri

Tünel

Küçük ayrıtı

0,6 — 0,8

0,8 — 1,50

1,50

Büyük ayrıtı

0,8

1,20

2,00

Daireselse

(Yarıçapı) m.

0,7 — 1,20

1,20 — 2.00

2,00

1.1. Tarifler :

1.1.1 Galeri : Değişik boyut, eğim ve yönde, tahklmatlı veya tahkimatsız

yeraltı kazısıdır.

1.1.2. Tüne) : Belirli boyut, eğim ve yönde, tahkimatlı. giriş ve çık'ş

olan veraltı kazısıdır Tünel galerinin özeJ bir inşa şeklidir.

1 i.3 Kpnriz ve drenaj Değişik boyut ve eğim yönde yerüstü v*

fflultı kazısıdır.

ı .2

Galeri - tünel Kehriz ve drenaj yapımım gerektiren haller ;

121

v»h -*ıg leğı/se;

l 2.2 Sondajla bulunan su, ihtiyaca kâfi gelmiyorsa;

1.2.3 Yeraltısuyu seviyeleri üzerinde (Statik ve dinamik) mevsimlerin

ve kullanma miktarının fazla bir tesiri olmuyorsa;

1.2.4. Yeraltısuyunun bir yamaçta toplanarak yer çekimi ile kullanılması

isteniyorsa;

1.2.5. Yeraltısuyu bir tepenin bir yamacında, su ihtiyacı ise karşı

taraftaki yamaçta bulunuyor ve üretimin de ihtiyaç bulunan taraftan

yapılmasında zorunluluk bulunmuyorsa;

1.2.6. Sondaja uygun bir sahada yeraltısuyu seviyesi ani olarak

derinlere düşüyorsa;

1.2.7. Yeraltısuyu, yamaçlardan çeşitli kaynaklar halinde akıyor

ve bunların bir yerde toplanması arzu ediliyorsa, galeri - tünel keson

kuyu kehriz ve drenaj yapımı uygundur.

A razı, sondaj yapmaya musau değil ve yeraltısuyu seviyesi

l.S. Etüdler:

1.3.1. Topoğrafik Etüd :

Galeri - tünel - keson kuyu veya kehriz ve drenaj yapımı düşünülen

alanın 1/5000 ölçekli topoğrafik haritası çıkarılarak, yurt nirengisine

bağlanmalıdır. Alanda mevcut bulunan tesisler ve akar sular, harita üzerine

işlenmelidir.

1.3.2. Jeolojik ve hidrojeolojik etüd :

Hazırlanan 1/5000 ölçekli topoğrafik harita üzerine sahada mevcut

bütün fprmasyon cinsleri ve yerleri, akifer durumu, tabaka kalınlıkları,

yeraltısuvunun akımı yönü ve sabaya ait daha fazla bilgi toplamağa yarayacak

kısımların 1/50 - 1/100 ölçekli enine ve boyuna kesitleri; detaylı

olarak haritaya işlenerek lejantı yapılacaktır. Formasyon, yeraltısuyu

ve akifer durumu hakkında daha fazla bilgi elde edebilmek için, küçük

çapta sondajlar yaparak, hem numune alma ve kesit çıkarma işleri daha

doğru yapılabilecek, hem de yeraltısuyu aramak maksadıyla sürülecek

galeri - tünel ve kehrizler için önemli ön bilgilerin kolayca toplanması

mümkün olacaktır.

14. Galeri - tünel ve kehrizlerin giriş ağızlarının yönlerinin ve

eğimlerinin tayini :

ıSürülecek galeri - tünel keson kuyu ve kehriz; jeolojik ve hidrojeolojik

etüd kesitlerden elde edilecek sonuçlar ve elde edilebilecek yeraltısuyunun

miktarı gözönünde bulundurularak, yeraltısuyunun en alçak

seviyesine teğet veya onun altında kalmalıdır.

1.4.1. Giriş ağzı :

1.4.1.1. Galeri - tünel - keson kuyu ve kehrizin giriş ağzı giriş noktası

yeraltısuyunun kullanılacağı yere kabil olduğu kadar yakın olmalıdır.

1.4.1.2. Giriş noktasındaki formasyon sağlam ve geçirimsiz olmalıdır.

1.4.1.3. Giriş ağzı, civarında bulunan akarsu ve tesislerden 20-50

m. uzak veya yüksek olmalıdır.

1.4.1.4. Galeri ve kehrizlerden giriş noktasındaki şev. açısı, gevşek

ve akıcı formasyonlardan azami 34°, sert ve sıkışık zeminlerde en

çok 45° olmalıdır.

1.4.2. Yön ve eğim :

Formasyon içerisindeki boşluk ve çatlaklarda birikmiş olan yeraltısuyunu

kapte etmek maksadıyla sürülecek galeri - tünel, keson kuyu

ve kehriz'e, yeraltısuyuna en kestirme yoldan ulaşacak yön ve eğim verilmelidir.

1.4.2.1. Yeraltısuyu belli yatım, kalınlık ve yöndeki akiferler içerisinde,

belirli yön ve eğimle akıyorsa ve yeraltısuyunu taşıyan formasyona

sert ve sıkışık bir formasyondan geçerek ulaşmak mümkünse :

1.4.2.1.1. Sert ve sıkışık zeminden akifer'e paralel bir ana galen

sürülerek bu ana galeriye dik olarak açılan yardımcı galeriler veya keson

kuyu ile akifer'e girilebilir.

1.4.2.1.2. Sert ve sıkışık zeminden akifere dik (Rakup bir ana

galeri sürüldükten sonra, akiferin içerisinde akifer eğimine uygun bir

baş yukarı ve yine akifer içerisinde bu baş yukarıya birleşen yardımcı

galeriler sürülür.

1.4.2.2. Yeraltısuyunu ihtiva eden formasyon içerisinde galeri -

tünel ve kehriz inşa etmek zarureti bulunuyorsa :

1.4.2.2.1. Ana galeri akiferin yön ve eğimine uygun olarak sürü*

!ür. Gerekiyorsa, bunu takiben yine akifer içerisinde kalmak üzere, ana

galeriden sağa ve sola yardımcı galeriler sürülür.

1.4.2-2.2. Akifer içerisinde bir keson kuyu açılır ve yine akifer

içerisinde kalmak üzere, keson kuyunun tabanına yakın bir yerinden

velpaze şeklinde yardımcı galeriler sürülür.

l.S. Galeri - Tünel ve kehrizlerde yapım işleri:

1.6.1. Galeri ağzı:

Galeri girişinin yanlarında gerekli şevlerle çalışma emniyeti sağlanarak

giriş noktasının kazısı tamamlandıktan sonra, girişe evvela

ahşap bir ağız bağı vurulur ve bu bağm üzeri kamalarla örülür. Galen

sürülürken kullanılacak direklerin alt uçları yontulduktan sonra zemine

10 - 20 cm. gömülerek, girişteki ilk bağ, aynaya doğru 10° yatık, ayna

tarafındaki bağ ise dik olarak oturtulur. Bağlar boyunduruk ve yan d i reklerin

başlarına çenti açılarak birbirine oturtturulurlar ve sıkma ile

sıktırılırlar. Bu suretle bağ atıldıktan sonra, boyundurukların üzerinden,

aynaya dik yönde kamalar sürülür.

1.5.2. Lağım deliklerinin delinmesi:

Yumuşak, yakmtılı ve muntazam klivajlı formasyonlarda, lağım

delikleri basınçlı hava veya elektrikle çalışan (Marto Perfaratör) kazıcı

çekiçlerle açılır (Yanıcı gaz ihtiva eden formasyonlarda yalnız basınçlı

hava ile çalışan makinalar kullanılmalıdır.) Sağlam ve sert formasyonlarda,

lağım delikleri basınçlı hava verilerek çalışan (Vagondrill)

bindirilmiş delici makinalarla açılır. Yumuşak zeminlerde, galeri

kesitinin beher m

az 4 delik açılmalıdır. Delik delme ameliyesinde, genel olarak muhtelif

usul tatbik edilmekle beraber, yeraltısuyu maksadıyla sürülen galerilerde,

üçgen metodu kullanılır.

1.5.3. Patlayıcı madde seçimi :

Lağım işlerinde kullanılacak patlayıcı madde; suya dayanıklı, az

miktarda zehirli gaz çıkaran ve yeraltısuyunu kaçıracak şekilde bölgesel

2 sine en az 2 delik; sert ve sağlam zeminlerde ise er

— 1 7 -

tesir yapmayan bir dinamit cinsinden olmalıdır. Kullanılan dinamit çeşitleri

Gom I, Gom II jelatin, grizotin (Grizotin roş grizotin kuş)

Lağım işlerinde kullanılacak patlayıcı madde miktarı :

C = 0,56 X M X K d

formülü ile hesaplanır. Burada :

C = Patlayıcı madde miktarı, (Kg.)

M = Patlayıcı madde tesir kat sayısı olup, Gom I için 0.70' ve Gom

I I için 0,80' dir.

IK = Formasyon kat sayısı olup, sertler için 0.50, ve yumuşakları

için 0.15 dir.

d - Delik uzunluğu, (Metre)

1.5.4. Deliklerin doldurulması ve ateşleme :

Delikler, ehliyetli barutçu (Ateşleyici) tarafından usulüne göre

doldurulur. Deliklerin doldurulmasına başlamadan, barutçu galeri nezaretcisi

ile (birlikte doldurulacak deliklerin sayısını tespit ve kaydetmelidir.

Bundan sonra delikler temizleme kaşığı ile iyice temizlenir ve tapa

sopasıyla delik derinlikleri ölçülür. Dinamit lokumlarından bir tanesi

hariç, bütün lokumlar, birer birer deliğe yerleştirilerek aralarında boşluk

kalmayacak şekilde ahşap tapa sopasıyla itilir. Bu iş 'bittikten sonra

kapsül ile kafi boyda fitilin bir ucu, geriye kalan en son lokumun bir

başından içerisine yerleştirilerek, lokum deliğe sürülür ve fitilin diğer

ucu dışarıda bırakılır. Bütün delikler aynı şekilde doldurulup fitil uzunluklarına

göre ateşlenir. Ateşlemede göbek çekmesi isteniyorsa, taviıkli

kapsülle ve manyeto ile ateşleme yapılır.

Ateşleme sırasında iş başında 'barutçudan başka hiç 'kimse bulunmamalıdır.

Bütün işçiler korunaklara çekilmeli ve ateşleme barutçu tarafından

fitille veya kablolu manyeto ile yapılmalıdır.

1.5.5. Pasa nakli :

Ateşleme sonucu meydana gelen posanın nakli işi galerinin toplam

uzunluğuna göre hayvan veya mekanik vasıtalarla; yükleme işi ise yine

elle, yarı mekanik veya mekanik usullerle yapılır. Pasa, galeriye zarar

vermeyecek bir yerde depo edilir veya doğrudan doğruya dışarıya atılır.

Galerinin toplam uzunluğu 100 m. den fazla ise ray düşenmelidir.

1.5.6. Tahkimat :

1.5.6.1. Ana galeride : Tahkimat işlerine başlarken galeri tavanında

ve yanlardaki tahkimata engel olabilecek kavlak ve çıkıntılar alındıktan

sonra, hazırlanan bağlar atılmaya bşiamr. Bağların aralıkları,

formasyonun durumuna bağlı olarak, 0.70 - 1.50 m. arasında değişir.

Kama aralıkları arazi durumuna göre ayarlanır. Bağlar atıldıktan sonra

direklerin arkları ve boyundurukların üstleri sıkıca kamalanır ve

aralıklar taşla doldurulur. Bağların direk ve boyunduruk ucundaki çentileri,

formasyon cinsine bağlı olarak, tahkimata gelen basınca, göre,

özel şekilde yapılmalıdır.

Bağ atıldmtan sonra yapılan ilerleme esnasında karşılaşılan yeraJ

tısuyunun dışarı atılması için, galeri tabanının sağ veya aol kenarında

bir drenaj hendeği açılmalıdır. Ana galeride, raylarda ve drenaj hendeğinde

eğim % 0,4 olmalıdır. Her vardiye değişiminde galeriye girilirken

posta başının galeri tavanını, yanlarım ve tahkimatı kontrol etmesi ve

kavlakları düşürerek emniyeti sağlaması gerekir.

1.5.6.2. Başyukarı ve tali galerilerde : Baş yukarının eğimi, isin

amacına ve formasyonun eğimine uygun olmalıdır. Başyukarının ana

galeri ve yardımcı galeri ile birleştiği yerlerde, galeri yüzeyinin genişlemesi

dolayısıyla muhtelif yönlerden gelen basınçların, bu noktada birikmesi

sonucu meydana gelen yüksek basınca karşı koymak maksadıyla,

k i l i t çekilir.

2 ARAŞTIRMA M A K S A D I Y L A K E S O N K U Y U Y A P I M I :

Kuyuda delik delme ve ateşleme işlemleri, galerilerdeki gibi olup,

ve lağım delikleri ile göbek alınmak suretiyle kazı yapılır, Bundan sonra

tarama delikleri ile kazı genişletilir. Genellikle kuyu kesit alanın beher

m2.

lağım deliklerinin açılmasında yelpaze metodu kullanılır. Kuyu kesitleri

üç şekilde olup formasyona göre seçilirler. Yuvarlak kesitli kuyularda,

değişik yönlerden gelen basınçlar hemen hemen birbirlerine eşittirler.

Kare kesitli kuyular sent formasyonlarda açılır. Dikdörtgen kesitli k u yuların

kenarlarında tahkimatın mukavemeti azdır, fakat tahkim işi

oldukça kolay ve az masraflıdır.

sine 1-2 delik açılır. Formasyon tabakaları eğik yatımlı ise o zaman

2.1. Duvarlama (Kuyu tahkimatı) :

2.1.1. Tam duvarlama :

Yeraltısuyu durumu ile zemin durumunun uygun olduğu hallerde;

kuyu, tabana kadar açıldıktan sonra, kuyu tabanından başlanarak

doğru, tam duvarlama yapılır.

2.1.2. Çakma ile t am duvarlama :

Çelikten mamul balta şeklinde bir çarık üzerine bindirilmiş olan

duvar tedricen zemine çakılır. Duvarın içi temizlenir ve bir çarığın altında

da bir miktar kazı yapılır. Göçmeyi önlemek için mesafe zeminin

mukavemetine göre tayin edilmelidir. Duvar tekrar çakılarak kuyu bu

şekilde tabana kadar indirilir. Bu usulle 20' m. derinliğe 'kadar kuyular

açılabilir. Daha derin kuyular açılması isteniyorsa, aynı usul 'kademeli

olarak tatbik edilir.

2.1.3. Kısmi duvarlama :

2.1.3.1. Yeraltısuyu seviyesi sondajla düşürülerek kısmi duvarlama

: Yeraltısuyu, kuyu açılmasına engel oluyorsa kuyunun. 2-4 m. civarında

dikey sondajlar yapılarak yeraltısuyu, alttaki formasyonlara verilmek

suretiyle su seviyesi düşürülür ve mıuvaıkfcat duıvarlamalar yapılarak,

çalışmaya devam edilir.

2.1.3.2. Çakma usulü ile kısmi duvarlama,: Formasyonum muayyen

bir kısmı yıfcmtılı olup, kuyu açılmasına engel oluyorsa, ytkıntılı kısımda

çakma suretiyle duvarlama yapüarak içi temizlendikten sonra

ilerlemeye devam edilir.

2.1.3.3. Pompajla yeraltısuyu seviyesi düşürülerek kısmi duvarlama

: Kuyu açılması sırasında kuyuya gelen yeraltısuyu, pompajla yenilebilecek

durumda ise, kuyu tabanında evvela kuyu çapma nazaran,

daha dar bir çukur açılarak, kuyu tabanındaki pompanın emicisi bu

çukura indirilir ve biriken suyu dışarı basma/k suretiyle yeraltısuyu seviyesinin

çalışılan kısımdan aşağıda tutulması sağlanmış olur. Kuyu

tabanı indikçe, çukurda indirilir ve yeraltısuyunun kuyuya aktığı kısımda

duvarlama yapılarak normal kuyu açılmasına devanı edilir.

2.1.4. Ahşap 'tahkimatla duvarlama : Kesitleri kare veya dik dörtgen

olan kuyularda, direkli tahkimat yapılması anümkündür. Bu cins

tahkimat yığma veyahut aralıklı yapılır. Ahşap tahkimatta aşağıdaki

gereçler kullanılır :

Kasa : Dörder yanlardan teşkil edilmiş bir alt ve bir üst çerçevenin

4 fırça ile birbirlerine eklenmesi süratiyle meydana gelen küp şeklidir.

Yanlamalar : Boyları kuyu boyutuna nazaran 5-10 cm. daha uzun,

15 x 20 cm. kesitinde ahşap direklerdir. Karşılıklı i k i yanlamanın uçları

kuyu cidarında açılan oyuklara oturtulmak suretiyle, kasanın askı ağırlığı

bertaraf edilebilir. Kasa atıldıktan sonra yanlama ve fırçaların birleşici

noktaları demir kancalarla kenetlenip yanları (Tabla) kamalarla

tutturulur.

2.1.5. Madeni tahkimatla duvarlama : Madeni tahkimat her türlü

kesitli kuyularda kullanılabilir. Bu tahkimat I veya H profillerden yapılabilir.

Yuvarlak kesitlerde kullanılan madeni tahkimat 3-4 parçalı

olabilir. Parçalar birbirlerine madeni papuçlarla civatalanır.

2.1.6. Taş, tuğla, beton biriketle duvarlama: Bu çeşit duvarlamada

tuğla kullanıldığı takdirde, cm2. ye 12 Kg. dan fazla yük verilemıyecegmden,

tuğla duvarlama yapmak pratik değildir. Beton birlket

kullanmak dana uygundur. Beton biriketle yukardan aşağıya 'kadar duvarlama

yapılabilir,

2.1.7. Dökme demir tahkimatla duvarlama: Bu çeşit bir tahkimat,

parça halinde flanşlı dönme demirlerle yapılır. Parçaların boyları 2 m.

den uzun olmamalıdır Bunlar, plaklar arasına yumuşak takozlar konduktan

sonra, birbirlerine bağlanır.

Duvarlama işi yapılırken, duvarcılar kayu içerisine sarkıtılan askılı

platformlar üzerinde çalışırlar. Kuyularda naMiyat, kova, vagonet

veya ekiplerle yapılır. Kayıt yataklı kuyularda iniş ve çıkışı temin- için

cidardan kuyu boyunca en çok 10 m. uzunlukta parçalar halinde merdiven

yaıpılır, merdivenler duvarlama yapılan yenlerde kullanılır. Kuyunun

açılması bittiği zaman cidarda inşa edilen merdivenin de ikmal edilmiş

olması lâzımdır.

3 — YARDIMCI TESİSLER :

yukarıya

3.1. Aydınlatma:

Galeri ve kuyularda çalışırlarken aydınlatma ıseyyar lambalarla

temin edilir (Galerilerde sabit aydınlatma tesisi yapılabilir.)

3.2. Havalandırma:

Galerilerde ilerleme esnasında vanltllaJfcör ve vanitüp ile havalandırma

yapılır. Galerilerin ikmalinde tabiî havalandırmayı sağlamak için,

galerinin özelliğine ve uzunluğuna göre vamMp ile havalandıramaz ise

nefeslik yapılmalıdır.

3.2.1. Vantüp :

'Galeri, en çok 250 m. uzunlukta ise havalandırma nefesliklerle,

nefeslik mevcut değilse, vantüple temin edilmelidir, Vantüp i k i ucu

— 18 —

açık, ikalın bezden yapılmış geniş çaplı bir hortumdur. Vantüp, girişten

galeri aynasına kadar tavanda boyunduruklara tutturulmak suretiyle

döşenir.

3.2.2. Nefeslik :

Galeri, 250 m. den daha uzun, ve yan galerileri ihtiva ediyorsa,

nefeslik (başyukarı) sürülür. Nefeslik çıkış ağzı ile galeri giriş ağzı

arasındaki kot fariu, tabiî havalandırmayı temin edecek şekilde olmalıdır.

Nefeslikte yapılacak ilerleme ve tahkimat, baş yukarıda yapılan

ameliyenin aynıdır. Açılacak nefesliğin yardımcı galerilerdeki havalandırmayı

temin edebilmesi için, yan galeriler vantüpler nefesliğe irtibatlandırümahdır.

NOT : Galeri - Tünel ve kuyuların açılmasında daha fazla bilgi

için aşağıdaki yayınlara bakınız :

1 —• Prof. Dr. Pritzche Bergbaukunde

3 — Atlas - Copco Hand Book

Yayını)

K U Y U AÇILMASI V E Y A ARAŞTIRMA M A K S A D I Y L A AÇILAN GALERİ

- TÜNEL V E K E S O N K U Y U L A R I N İŞLETME GALERİ - TÜN

E L V E K U Y U S U HALİNE GETİRİLMESİ :

Arama galeri tünel ve kuyuları 'tamamlandıktan sonra, arzu edilen

miktar ve kalitede su bulunduğu takdirde bu suyun kirletilmeden en

ekonomik toir şekilde kullanılması amacıyla bu arama galeri - tünel ve

kuyularını işletme galeri, tüneli ve kuyusu haline getirmek için, gereken

işlemler yapılır.

—. Peele, Mining Engineer's Hand Book— Tünel ve galerilerde tatbik edilecek esaslar (DSİ. yeraltısuları— İŞLETME M A K S A D I Y L A GALERİ - TÜNEL V E KES ON

Jf.l. Yardımcı galerilerde yapılan işlemler :

Yardımcı galeri boyunca açılmış olan su toplama hendeğinin tabanı,

filtre borularının yerleştirilmesine müsaade edecek şekilde ve usulüne

uygun olarak tesviye edilir. Demir veya çelik filtre boruları kullanılacaksa

bunlar uçlarından manşonlarla birbirlerine bağlanarak hendeğe

yerleştirilmelidir. Büz fütre kullanılacaksa, bunlar hendeğe muntazam

bir şekilde yerleştirildikten sonra, ek yerleri çimento harcıyla

derzlenir. Boruların ferşi işi ikmal edildikten sonra, evvela yanlarda

kalan boşlukları, bilahare de boruların üstü, temiz, yıkanmış ve filtre

aralığına uygun çapta elenmiş çakılla doldurulur.

Fütre borularının hendek içerisine yerleştirilmesi ve hendeğin

çakılla doldurulması işlemi, başyukarıya ve ana galeriye kadar ikmal

edildikten sonraı yardımcı galerideki ahşap tahkimat ve varsa vantüp

ve diğer tesisler sökülme ve dolguya devam edilmek (ramble) suretiyle,

geriye doğru gelinerek galerinin ağzında işe son verilir.

4.1.1. Yardımcı galerinin akifer içinde, ana galerinin sağlam formasyonda

sürülmesi hali :

Yukarıda izah edüdiği gibi, yardımcı galeri tabanına filtre borusu

döşenıir. Ahşap tahkimat sökülerek çakılla dolgu yapmak suretiyle ana

galeriye gelinir. Ana galerinin tali galeri veya başyukarı ile birleştiği

yere, bir beton baraj yapılarak yeraltısuyu muhafaza edilir. Beton baraj

2-5 m. uzunlukta, galerinin yükseklik ve genişliğinde, 15 - 20 cm. kalınlığında

ve 350 - 400 dozlu betonla inşa edilmelidir.

Bu suretle, yeraltısuyunu ana galeriye kadar getiren filtre boruları

ana galeri tabanına döşenen kapalı borulara bağlanarak, (İstavroz

T veya deve boynu ile) yeraltısuyu yer yüzüne akıtılır. Ana galeri doldurularak

galeri giriş ağzına doğru, ters yönde, ahşap tahkimat sökülür.

Eğer galeride bir yeraltı 'kuyusu açılmışsa, o zaman kuyudaki yeraltısuyu,

pompajla ana galeriye ve oradan da kapalı boru ile, yeryüzüne

akıtılır. Bu halde, ana galeri tabanına kapalı boru döşendikten sonra,

dolgu yaparak tahkimatı sökmek uygun olmaz. Çünkü kuyu ve pompanın

bakımı zorunluluğu böyle bir işlem yapılması ile uygun düşmez.

4.1.2. Ana galerinin akiferler içerisinde sürülmesi hali :

Ana galeriyi işletme galerisi haline getirmek için, yardımcı galerilerde

yapıldığı gibi, filtre borusu döşenip çakılla dolgu (ramble) yapılarak

ahşap tahkimat geriye doğru sökülür. Yalnız, yabancı suların galeri

giriş ağzına yakın kısımda filtre borularının içindeki yeraltısuyuna

karışmaması için, galeri giriş ağzından itibaren, formasyonun özelliğine

uygun şekilde, 2-10 m. uzunlukta 15 - 20 cm. kalınlık ve 350-400 dozlu

bir beton kapama yapılması, veya galeri girişi ağzına, 2-10 m. kala filtre

borular yerine kapalı boru kullanılması, zorunlu ve önemli olan hususlardır.

Bu durumda, yalnız galeri girişi beton veya duvarlarla (Borunun

çıkış ağzı açık) kapatılsnalı, borunun ucuna çıkışta bir vana takıimalıdır.

4.2. Kehrisler ve drenajlar :

Kehrizler, değişik eğim, boyut ve doğrultuda, ıtaMkimatlı veya tahkimatsız

yeraltı ve yerüstü kazısıdır.

Bir kaynağı veya muayyen bir yerdeki suyu yarma ve kanallarla

istenilen yere isale etmek mümkündür. Kanal ve yanmalardan akıtılacak

yeraltısuyunun kirlenmesini ve israfını önlemek için, muhtelif iksa

usullerinden biri tatbik edilmelidir.

Kanal veya yarmanın taban ve yanlarına beton duvar yapılmalı,

zorunlu hallerde üzerleri kapatılmalı, veya kanal ve yarmalar, büz veya

beton, toprak, madenî boru döşenmek suretiyle iksa edilmelidir.

Büzler döşendikten sonra üzerleri örtülmelidir. Gelen yeraltısuyunu

beton bir havuzda topladıktan sonra kullanmak ekseriya daha ekonomiktir.

Kehrizlerde, yeraltısuyu toir havuzda toplandıktan sonra borularla

istenilen yere isale edilmelidir. Eğer yeraltısuyu hiç bir iksa ve

teçhizat yapılmaksızın tabandan akıtılacaksa, eğim çok az olmalıdır.

4.3. Ranney metodu :

Bu metodla, evvela geniş çaplı bir kuyu açılır ve kuyunun akifer

içindeki kısmında, akiferin içerisine doğru yardımcı galeriler sürülerek,

arzu edilen yeraltısuyu bulunduktan sonra, galerilere filtre boruları

döşenip çakılla dolgu yapılır. Yardımcı galerilerin 'kuyu ile birleştiği

yerler (filtre borularının uçları açık bırakılarak) ^betonla kapatılır. K u yu

tabanı çakıl'landıktan sonra, üst kısmı, ağzına kadar duvar veya betonla

tahkim edilerek filtre boruları ile gelen yeraltısuyu kuyuda toplanır

ve pompajla dışarı basılır.

5 — GALERİ - TÜNELLERE AİT F O R M L A R :

5.1. Arama safhasında :

Yeraltısuyu aramak maksadıyla, Galeri - Tünel inşasına başlamadan

evvel, sahanın topoğrafik hariıtasıyla jeolojik ve hidrojeolojik harita

ve etüd raporlarının ekli bulunduğu bir düekçe ile DSİ. Teşkilâtına baş

vurularak yeraltısuyu arama belgesi istenmesi zorunludur. DSİ. ce lüzumlu

incelemeden sonra arama belgesi verilir ve sorumlu mühendis

nezaretinde galeri sürülmeye başlanır.

5.1.1. İlerlemeler :

Galeri, keson kuyu, kehriz veya drenaj 'kayıt defterine, her vardiyada

yapılan işler kaydedilir ve bu defter saklanır. İlerlemeler topoğrafik

haritaya işlenir.

5.1.2. Galeri ve kuyu kesitleri :

'Galeri ilerlerken hazırlanan log (kütük) bir dosyada muhafaza edilir.

Bu log'a su numunelerinin özellikleri de kaydedilir. Log hangi metreler

arasını kapsıyorsa koordinatı da yazılır.

5.1.3. Yer tarif formu :

Galeri - Tünel ve kehriz açılan sahanın yurt nirengisine bağlı koordinatı

kaydedilir ve gerekli bilgi verilir.

5.1.4. Verim ölçüsü formu :

Bu forma, günlük yeraltısuyu debileri, galerinin, kehrizin veya drenajın

muayyen bir yerinde ölçülerek tarih sırasına göre kaydedilir.

5.1.5. Su analiz formları:

Bu formlara, usulüne göre alman su numuneleri veya analize gönderilen

numunelerin analiz sonuçları kaydedilip, formlar saklanır.

53. Kullanma (İşletme) safhasında:

Arama galerisi ile arzu edilen yeraltısuyu bulunduğu takdirde, k u yularda

olduğu gibi, kullanma belgesi için müracaatta bulunulur. Dilekçeye

aşağıdaki evraktan 3 er 'takım eklenir.

5.2.1. Galerinin 1/500 ölçekli topoğrafik haritaya işlenmiş durumu

ve galerinin önemli yerlerinden alman 1/50 - 1/100 ölçekli kesitler.

5.2.2. Ana galeri, başyukarı ve yardımcı galerilerin birbirlerine

koordinatla bağlanmış loğları enine ve boyuna kesitler.

5.2.3. Su analiz raporları

5.2.4. Kayıt defteri

5.2.5. Su verim ölçüleri

5.2.6. Faydalı ihtiyaç miktarı, (mVsn)

5.2.7. İşletme galerisinde kurulacak tesisata ait plan, proje ve

hesaplar.

6 — EMNİYET TEDBİRLERİ :

6.1. Galeri ve tünellerde alınacak emniyet tedbirleri :

6.1.1. Şantiye yeri genel emniyeti :

Galeri - Tüne) yapımına başlarken; giriş ağzının etrafı, formasyon

özeUiğiae bağlı olarak, 34° üe 45° şevli olarak kazıldıktan sonra, girişim

19 —

sağında, solunda ve yukarısında 20 - 50 m. civarında tehlikeli olabilecek

tesisler ile taş ve toprak zararsız hale -getirilecektir. Bu tedbirler alındıktan

sonra 3 x 5 m, ebadında galeri ağız platformu hazırlanacak ve

çalışma emniyetini sağlamak üzere girişe bir ağız bağı atılacakıtzır.

Galeri açılmasında kompresör kullanılıyorsa, kompresör, çalışma

mahallinden 10 - 20 m. uzakta bir korunağa yerleştirilerek etrafı muhafaza

altına alınacaktır.

Galeri yapımı sırasında kullanılacak akaryakıt, galeriden en az 15

m. uzakta 'bulundurulacak ve etrafı muhafaza altına alınarak, kolayca

görülebilir bir yere «Ateşle Yaklaşmak Yasaktır» levhası asılacaktır.

Motorlu vasıtalar, galeri ağzına 5 m. den fazla yaklaştırılmıyacafctır.

6.1.2. Delik delme esnasında alınacak emniyet tedbirleri :

Galeride çalışan her işçinin miğferi (Baret), seyyar lambası ve

künye kartının beraberinde bulunması ve sağlık durumunun yeraltında

çalışmaya uygun olması şarttır. Galeriye giren herşey galeri amirlerinin

nezaret ve kontrolü altında foulunaekalardır. Her vardiye değişmesi ve

vardiye esnasında, bütün galeri tavanındaki kavlak (Çatlak ve kabarıklar)

kontrol edilecek ve düşürülerek derhal onarılacaktır.

Delik delinirken (Makina veya elle) delicinin ucundan deliğe su

verilmiyorsa, lağımcılar etrafı kafesli gözlük kullanacaklardır. Delik

delme esnasında lağımcıların ara mesafeleri, rahat çalışmalarını 'temin

edecek şekilde, en az 1-2 m. olacaktır. Eğer galeri, yanıcı ve patlayıcı

metaryal veya gaz ihtiva eden formasyonda açılıyorsa, içeriye kibrit,

•çakmak ve tecritsiz lamba gibi tehlikeli madde kesinlikle sokulmayacaktır,

içeride sigara içilmeyecek, ateş yakılmayacaktır. Kıvılcım ve

yüksek ısı meydana getirebilecek her türlü hareket ve çalışmadan sakınılacaktır.

Galeride motorlu vasıta çalışıyorsa, eksoz boruları yangına

karşı tecritti olacaktır. Eğer galeride yanıcı gaz (Grizu - Metangaz mevcutsa,

iş başından en az bir adet Davy (Gaz kontrol lambası) bulundurulacak,

mekanik deliciler kullanılıyorsa bunlar tazyikli hava ile çalıştırılacaktır.

Böyle bir formasyonda galeri sürülüyorsa, galeri dışındaki

emniyet odasında, kuUanümıya hazır halde portatif yangın söndürme

cihazları bulundurulacak ve bunları kullanacakların isimleri liste halinde

cihazların yanında asılı bulunacaktır.

Delinmesi tamamlanan deliklerin içi iyice temizlendikten sonra

ağızları paçavra ile kapatılacaktır.

6.1.3. Deliklerin doldurulması ve ateşleme sırasında alınacak tedbirler

Doldurma ve ateşleme işleri bu konuda tecrübeli ve barutçu ehliyeti

olan kimseler tarafından yapılacaktır. Patlayıcı maddelerle kapsül

ve fitiller bir arada bulundurulmıyacak ve patlayıcı maddeler özel olarak

yapılmış dinamit ambarlarının özel bölümlerinde; manyeto, fitil ve

kapsüller ise ayrı bir bölümde muhafaza edilecektir.

Galeride kullanılacak patlayıcı maddeler, fazla miktarda zehirli

gaz neşreden cinsten olmayacaktır.

Barutçu, patlayıcı madde ile fitil ve kapsülleri dinamit anbarmdan

usulüne uygun olarak teslim alacak ve bunları cinslerine uygun sandıklara

yerleştirilerek ağızlarını kilitleyecektir. Barutçu hiç bir zaman 12

Kg. dan fazla patlayıcı madde taşımayacak ve vardiye içinde işçilerin

girip çıkmadığı bir' zamanda galeriye girecektir. Barutçunun delikleri

doldurmaya başladığı anda, işçiler barutçudan en az 20 - 50 m. mesafeye

çekilecek ve korunaklara sığınacaktır. Geliş yollarına her yönde nöbetçiler

çıkarılacak habersiz olanlar durumdan haberdar edilecektir.

Delikler ahşap sopa ile kontrol edildikten sonra doldurulmaya başlanacaktır.

(Bu sırada zorutçunun yanında yardımcı ve ocak amiri bulunabilir.)

Bütün delikler usulüne uygun olarak doldurulduktan sonra

barutçu «Lağım var» diye üç defa yüksek sesle bağıracaktır.

Geliş yollarına çıkartılan nöbetçiler de aynı şekilde bağırarak ateşlemeyi

bütün işçilere duyuracaktır. Barutçu, ateşleme yerinde işçi ve

tehlikeli bir durum bulunmadığına kanaat getirdikten sonra son defa

bağıracak ve 5-10 saniye bekledikten sonra kendisini de emniyete alarak

ateşlemeyi yapacak, ateşlemeden 5-10 dakika sonra, ateşleme yerine

giderek bütün lağımları kontrol edecek ve patlamayan dinamit

varsa onları zararsız hale getirecektir. Ateşleme sonunda ise, sarf defterini

düzenleyerek, Galeri Amiri ile birlikte imzaladıktan sonra oradan

ayrılacaktır. Işbittiğinde, barutçu, artan malzemeyi anbara geri vererek

kayıt ettirecektir.

6.1.4. Nakliyatta almacak emniyet tedbirleri :

Ocak Amiri tarafından evvelâ ateşleme sırasında galerinin tavanında

ve yanında hasıl olan kavlaklar temizlenecek, sonra pasa (Taş -

toprak) nakliyatına başlanacaktır. Eğer ray döşenmek gerekiyorsa, hattın

bir tarafında işçilerin rahatça gidip gelmesine müsait genişlikte bir

geçit bıraküacaktır. Gerek vagonları birbirine bağlarken gerek makas

değiştirirken, vagonların arasına girilmiyecektir. Vagonları çeken lokomotifin

önünde ve en arkadaki vagonun arkasmda birer kırmızı lamba

bulunacaktır, işçi nakliyatı vagonlarla yapıldığı zaman işçiler dengeli

bir şekilde vagonlara oturacaklar ve lambaların ışıklarını gizliyeceklerdir.

İşçilerin vagonlarda ayakta durmalarma müsaade edilmiyecektir.

6.1.5. Tahkimatta alınacak emniyet tedbirleri :

Pasa nakli tamamlandıktan sonra, kavlaklar kontrol edilecek ve

bağ yerleri hazırlanıp bağlar atılacaktır. Bundan sonra tavan ve etrafı

icaba göre kama veya sürme kamalarla iyice sıkılanacak ve direkler

arasına fırçalar yerleştirilecektir. Galeri ilerledikçe 30-50 m. aralıklarla

korunaklar (Cepler) yapılacaktır. Bağlar her zaman kontrol edilecektir.

Bağ formasyon cinsine, tabaka durumuna ve bağa gelecek kuvvetlere

göre en uygun şekilde seçilecek ve atılacaktır.

Galerilerin baş yukarı, yardımcı galeri ve bürlorle birleştiği yerlerde,

formasyon özelliğine göre, mutlaka domuz damı, kilit bağı veya

topuk bırakılacaktır. Galeri karşılıklı iki yönde açılıyorsa, ayna (Arın)

lar arasındaki mesafe (Formasyon özelliğine bağlı olarak) 15 - 60 m.

kalıncaya kadar iki taraflı delmeye devam edilecek, bundan sonra delik

delme ve ateşleme işleri yalnız tek taraftan yapılacaktır.

Galerilerinin çeşitli yerlerinden baş yukarı, yardımcı galeri, v.s.

ayrılıyorsa, önemli noktalara giriş çıkış yönlerini levhalar asılacaktır.

Galeri giriş ağzına «İçeri girmek yasaktır» levhası asılarak yabancıların

ancak Galeri Amirinin kontrolü altmda, galeriye girmesine müsaade

edilecektir. Galeriden bir nefeslik sürülmüşse, nefesliğin yüzeye

çıkan ağzı 5 m. yarı çap ile çevrilen bir çit vasıtasıyla korunacak ve

çitin üzerine «Girmek yasaktır» levhası asılacaktır. Galeriye % 0,4

eğim verilerek yeraltısularmın boşalması sağlanacaktır, galeri gereği

gibi aydınlatılacak, işçilerin ihtiyacı olan temiz hava sirkülasyonu, yerine

göre vantüp, vantilatör veya nefeslikle temin edilecektir. Galeri giriş

ağzı ile nefeslik çıkış ağzı arasmdaki kot farkı, tabiî sirkülasyonu

sağlayacak durumda olacaktır.

Galeri - tünellerde meydana gelecek kaza ve arızalar derhal ilgili

mühendise haber verilerek alman emir eksiksiz uygulanacak, haberleşme

gecikirse bu zaman içinde gerekli ön çalınmalar Galeri - Tünel A m i r i

tarafından yürütülecektir.

.2. Kesem kuyu yapımı sırasında alınacak emniyet tedbirleri :

Keson kuyuya başlamadan evvel, kuyu ağzının etrafına korkuluk

ve karakol kapısı yapılarak, yüzey sularmm ve taş toprağın kuyu içerisine

girmesi önlenecektir. Kuyu çıkışını sağlamak amaciyle yapılacak

kule ve vinç tertibatının ayakları, dört noktadan sağlam zemine oturtulacak

halat, molet (Makara) • ve mil devamlı surette kontrol edilerek,

bunlar her an kullanılmaya hazır bulundurulacaktır.

Kuyunun açılması sırasında tabanda delik delinikren, cidardaki yıkıntı

ve göçüklere engel olmak üzere, kuyu ahşap kasalarla iksa edilecek

ve bunlar birbirine demir kancalarla iyice tutturulacaktır. Kuyu

tabanında çalışırlarken yukarıdan gelecek tehlikeleri önlemek amacıyla,

tabandan 3 metre yüksekte bir ahşap platform (Perde) yapılacak ve

bunun bir kenarı, boşaltma kovasının iniş ve çıkışını sağlayacak şekilde

açık bırakılacaktır.

Gerektiğinde, kuyu işçilerinin iniş-çıkışını temin etmek amacıyla,

kasa ile kuyu cidarı arasında, kuyu ağzından tabana kadar devam eden

platformlu ve her kısım en çok 10 m. uzunlukta iskele yapılarak kuyu

tarafı ahşap perde ile kapatılacaktır.

Kuyu başı ile taban arasında haberleşmeyi sağlamak amacıyla bir

kablo, boru veya çan tertibatı bulunacaktır. Vagonetin kuyuya inişi,

veya kuyu tabanından yukarı çıkışı özel haberleşme ile yönetilecektir.

Kuyuda kovanın hangi derinliğe kadar indiğini anlayabilmek için halat

üzerinde ölçek veya işaretler bulunacaktır.

Kuyuda, insan nakliyat sırasında hız 1,5 m/sn. den fazla olmayacaktır.

Kuyudan büyük çapta boşaltım yapılıyorsa, ahşaptan veya profU

demirlerinden kayıtlar yapılarak bunlar birbirlerine düzgün bir şekilde

karşılıklı ve dikey olarak irtibatlandırılaeaktır.

Kuyu tabanında delik delme sırasında, deliciler toz maskesi ve k a fesli

gözlük kullanacaklar, deliklerin doldurulması sırasında kuyuda barutçudan

başka hiç kimse bulunmayacak ve ateşlemenin yapılacağı anda

bütün tesisler çalışmaya hazır bulundurulacaktır. Barutçunun «çek» işaretini

alan vinçei hemen tesisi çalıştırıp barutçuyu yukarı alacaktır.

Barutçu, ateşlemeden sonra tekrar kuyuya inerek gerekli kontrolü yapacaktır.

Kuyu arzu edilen derinliğe indikten sonra tabanda, yeraltısuyunun

verimine uygun bir havuz yapılacaktır. Kuyu seyyar veya sabit

lambalarla aydınlatılacaktır. Çalısılmadığı zamanlarda kuyu başındaki fcor

20 —

—

küluk ve karakol kapısı kapatılacak, kolayca görülebilir bir yere «Yaklaşmak

yasaktır» levhası asılacaktır.

6.3.

Kehrizlerin ve drenajların yapımında alınacak emniyet tedbirleri

Arazi topografyasına bağlı olarak, bazı yerlerde kehrizler derin

olacaklarından, kazaları önlemek üzere i k i tarafa ahşap latalardan korkurkuluklar

yapılacaktır. Yeraltısuyunun birikerek gölcükler meydana

getirmesini önlemek üzere, arazideki bütün çukurlar doldurularak tesviye

edilecek, kehrizlerin yapımı sırasında, etrafın göçmesini önlemek

üzere ise şevler, formasyon özelliğine bağlı olarak 35° - 75° meyilli olarak

kazılarak yıkmtı yapması muhtemel kısımlarda iksa yapılacaktır.

Kazı sonucu etrafa atılan ve tehlikeye sebep olabilecek taş ve topraklar,

kehrizin veya drenaj hendeğinden uzaklaştırılacaktır. Yeraltısuyunun

tabu akışını sağlama kiçin, kehriz veya drenaj hendeği eğimi en

az % 0,4 olacaktır .

emniyet tedbirleri:

.4. Galeri - Tünel, keson kuyu ve kehrizlerin işletilmesinde alınacak

6.4.1.

Yardımcı galeriler ve başyukanların işletmeye geçirilmesi halinde,

Galeri - Tünellerde :

tabana

göçertilmesi formasyon özelliğine

yapılacak

boru döşenip çakılla doldurularak geriye doğru geldiğinde, tahkimatınbağlı olarak 1-2 m. uzaktanbu sırada tabana döşenen borularınzarar görmemesi için

gerekli tedbirler alınacaktır. Yardımcı galeri

ve başyukarılar dolgudan

sonra göçertildiği halde, ana galerinin göçertilmesi icabetmiyorsa, evvelce

yapılmış olan geçici tahkimat devamlı tahkimat haline getirilirken,

insan emniyetini sağlamak ve yeraltısuyunun kirlenmesini ve zayi olmasını

önlemek bakımından gereken titizliğin gösterilmesi şarttır. A n a galeride,

devamlı tahkimatın ve yeraltısuyu akış kanalının sürekli olarak

kontrol ve bakımı yapılacaktır.

Yeraltısuyu almak amacıyla, galeri içinde keson kuyu açılmışsa,

kuyu başı tahkimatı ile kuyu başı tesislerinin sürekli şekilde kontrolü

ve bakımları yapılacaktır. Bu durumda, galeri giriş ağzma kilitli bir

kapı yapılacak ve kolayca görülebilir ve yere «Yaklaşmak yasak ve

tehlikelidir» levhası asılacaktır. Galeri giriş ağzı ve tesislerinin de devamlı

bakım ve kontrolü şarttır. Galerinin bakım ve kontrolü sırasında

yapılan bütün işlemler bakım defterine kaydedüecektir.

6.4.2.

Keson kuyunun işletmeye açılmasına karar verildikten

yapılmış olan geçici tahkimat, devamlı tahkimat haline ve (Ahşap

Keson kuyularda :sonra, evvelce

kagir

daimî merdiven haline getirilecektir. Kuyuya monte edilen pompa ve

diğer tesisat beton blok üzerine

yüzey sulan, taş toprak gibi malzemeye karşı korunacak, kuyu ağız

betonu

sonra bütün kuyu başı tesislerini İçine alan bir bina yapılarak

kapısı Kilitlenecektir. Kuyu ağzı korkuluğuna «Yaklaşmak yasaktır» levhası

asılacaktır. Keson kuyu galeri İçinde açılmışsa kazaları önlemek

üzere galeri içinde çeşitli yerlere, kuyunun yerini belirten levhalar ası

veya demir tahkimatla) iniş-çıkış için cidarda yapılmış olan iskeleoturtulacak kuyu ağzı, etraftan gelebilecekdökülerek etrafına korkuluk ve karakol yapılacaktır. Bu işlemlerdenlacaktır.

Kuyunun ve kuyu tesislerinin bakım ve kontrolü yapılarak bu

işlemler bakım defterine kaydedilecek ve bu defter her zaman hazır

bulundurulacaktır.

6.4.3. Kehrizlerde ve drenajlarda :

Kehrizlerin

ve drenajların işletmeye geçirilmesi halinde yeraltı tesisleri

için alınması gereken emniyet tedbirleri galerilerde olduğu

gibidir..

6.5.

Genel hükümler :

Galeri - Tünel, keson kuyu, kuyu, kehriz ve drenajların yapımı

işletilmesi halinde, çalışan işçi miktan işyeri sınıfı ile ilgili olarak, Çalışma

Bakanlığının, «Iş yerlerinde bulundurulacak ilk yardım malzemesi

» (Ecza dolabı, lüzumlu halinde doktor - sıhhiye - cankurtaran, revir vs.)

.Sivil Savunma Teşkilâtının «Iş yerlerinde sabotaj ve yangına karşı alınacak

emniyet tedbirleri ve bulundurulacak malzeme» talimatlan ile

«Maden işletmelerinde Almacak Emniyet Tedbirleri Nizamnamesi, Patlayıcı

Maddeler Nizamnamesi ve bu nizamnameye muteferri talimatname

» ye uyulması zorunludur.

BÖLÜM V. Y E R A L T I S U Y U N U N İŞLETİLMESİ V E KONTROLÜ

REZERVİN KORUNMASI :

1.1.

Rezervden çekilebilecek emniyetli su miktarı:

Yeraltısuyu rezervinin işletilmesinde ekonomi ve emniyet sağlan

dığının

devamlı

sahasından çekilen yıllık SU miktarının, saha içindeki su taşıyan for

yıllık beslenme miktarına eşit olması şarttır. Bu eşitliğin

sağlanması için DSİ. Bölge Müdürlüklerince; yeraltısuyu seviye değişimleri

ile, bu sevilerdeki çekim miktarının envanteri tutulacak; alman sonuçlara

göre işletme kuyularının emniyetli verimleri azaltılacak veya

artırılacaktır. Ayrıca, rezerv sahası içindeki «Bölgesel emniyetli seviye

sınırları ile bu sınırlar içindeki emniyetli çekim miktarları» tespit olunarak,

kuyuların kümelenmeleri sebebiyle, seviyede bir «küvetlenmeye» engel

olunacaktır, ilân edilmiş yeraltısuyu işletme sahaları içinde veya

dışında, yeraltısuları hakkında 167 sayılı Kanunun 8 inci maddesine göre

tespit ve ilân edilen derinliklerden daha fazla derinliklerde açılabilecek

kuyuların adedi, yerleri, derinlikleri

çıkabilecek su miktarlarına göre kuyu aralıkları DıSl. Yeraltısuları Dairesi

Başkanlığınca tespit edilecektir.

Tespit ve ilân edilen yeraltısuyu işletme miktarları; yağışlara, ekonomik

yeraltısuyu işletme seviyelerine ve sahadan çekilen toplam yeraltısuyu

miktanna göre düzenlenmiş olduğundan, bu miktarın aşılmasını

önlemek amaciyle, her bir kuyudan çekilebilecek yeraltısuyu miktan,

DSİ. Bölge Müdürlüklerince kullanma belgesi üzerine işlenecektir. Belge

sahibi, bir kuyudan bu miktardan fazla su çekmiyecektir. Yağış

durumlarına göre, gerektikçe, kuyulardan çekilecek emniyetli su

miktarı, belgeyi veren DSİ. Bölge Müdürlüklerince, azaltılıp çoğaltılabilir.

Bu takdirde, durum belge sahiplerine yazı ile bildirilecek

olarak kontrol edilmesi lâzımdır. Genel olarak, rezervmasyonlarınve diğer özellikleriyle, bunlardanve beslenmeve bu

husus verilen belgeler üzerine de işaretlenecektir. Belgede gösterilen

miktardan daha fazla su çekilmesini önlemek amacıyla, gerek pompa

ve gerekse artezyen kuyulardaki vanalı orifis kapasitesi, alınacak su

miktarına göre seçilecektir.

Konulan pompa ve orifis, ilgili DSİ. Bölge Müdürlüğünün müsaadesi

alınmadan hiç bir suretle bir başkasıyla değişitrilmeyecektir. Kontrolü

kolaylaştırmak maksadıyla, gerekli hallerde çıkış borusu üzerine su sayaçları

monte edilecektir.

.2. Faydalı ihtiyaç :

Yeraltısuyunu kullanacak olan arazi sahibinin, veyahut işletmecilerin,

faydalı su ihtiyacı, konuya ve şartlara göre, DSİ. Bölge Müdürlüklerince

tespit edilecek ve belge üzerine kaydedilecektir. Faydalı ihtiyaç

için ayrılacak su miktarı hiç bir zaman yeraltısuyu deposunun emniyetli

veriminden daha yüksek olamaz. Faydalı kullanış miktarlarında anlaşmazlığa

meydan vermemek için, ilgili bakanlıkların görüşleri alınacaktır.

Suyun kullanma maksadına uygunluğunu tespit edecek olan su

kalitesini gösterir kimyasal analiz, gerektiğinde DSİ. laboratuvarları tarafından

yapılacak veya müracaat sahipleri tarafmdan yaptırılacaktır.

Bunlann sorumlulukları analizi yapan laboratuvara aittir. Raporda, suyun

kullanma maksadına uygunluğunun açıkça belirtilmesi şarttır. Aksi

takdirde, belge verilmez.

l.S. Sızıntı ve kaçak yoluyla olan su kayıplarınm önlenmesi :

Her ne surette olursa olsun, yeraltısuyu deposunun israf edilmesi

ve kalitesinin bozulması önlenecektir. Bunun için DSİ. Bölge Müdürlükleri

yeraltısuyu arama, kullanma, ıslah ve tadil projelerinin uygulanmalannı

yerinde kontrol ve takip edeceklerdir. Koruma tedbirlerinin başlıcaları

sırası ile aşağıda gösterilmiştir.

1.3.1. Kirli suların tecridi:

Arama, kullanma,

veya

veya karışmasına engel olunacaktır.

1.3.2. Kayıplarm önlenmesi:

Yeraltısuyunun diğer bir israf şekli işletilen nap sularmm muhafaza

borusunun yanlarmdan diğer yeraltısuyu naplarına veya doygun

olmayan geçirimli formasyonlara geçmesidir. Böylece, kuyu normal veriminden

daha az verimle çalışır. Bu gibi kaçaklara engel olmak için,

filtreler, yalnızca akitler karşısına konulacak ve filtrelerin üstünden

itibaren, muhafaza borusu ile kuyu cidarı arası tecrit edilecektir.

1.3.3. Kötü kaliteli suların tecridi:

Kalitesi kullanma amacına uygun olmayan tuzlu veya bozuk kaliteli

suların diğer iyi su tabakalarına karışmasına imkân verilmiyecektir.

Bu amaçla, bu gibi suları taşıyan tabakalar, tecrit edileecktir.

1.3.4. Artezyen yapan kuyularda su israfının önlenmesi:

Basınçlı yeraltısuyu naplarınm işletimesinde, yelatısuyu fazla basınçtan

dolayı yerüstüne kadar çıkabilir ve kuyudan serbestçe akabilir.

Gerekli tedbirler alınmadığı takdirde, basmçlı suların, kullanma zamanları

haricinde de boş yere akarak, yeraltısuyu deposunu zamanla tüketmesi

mümkündür. Ulusal bir servet olan yeraltısuyunun

edilmesini önlemek amacıyla,

2i —

ıslah ve tadil işlemleri sırasında yerüstü suyununkullanmaya elverişli olmayan kirli suların, kuyu ve kaynağa akmasınabu şekilde israfkuyu ağızlarına, vana ve ancak fay—

dalı İhtiyacı karşılayacak kadar su akışını sağiayacak çapta, dairesel o r i -

fis takılacaktır. Vana ancak ihtiyaç halinde açılarak kuyudan su alınacaktır.

Diğer zamanlarda, vana kapalı tutulacaktır.

Kontrol sırasında, bu gibi artezyen kuyularda israfa sebebiyet verildiğinin

görülmesi üzerine, kuyuyu işleten kimseye (Belge sahibine) yazılı

tebligatta bulunulacak ve hakkında Yeraltısuları Tüzüğiuıün 14 üncü

maddesinin b ve c fıkraları uygulanacaktır.

1.3.5. Artezyen tabaka sularının yüzeye veya diğer tabakalara sızmasının

önlenmesi :

Basınçlı bir naptaki yeraltısuyunun, sadece muhafaza borusu içinden

ve hakikî miktarında herhangi bir azalma olmaksızın, yeryüzüne

çıkarılması gerekir. Yani artezyen suyun, artezyen tabakanın üstünde

veya altında bulunan diğer su tabakalarına veya su bulunmayan tabakalara

kaçmasma meydan verilmemelidir. Bunun için, muhafaza borusu

ile kuyu cidarı arası akifler tabakalarının bulunduğu kısımlar hariç tamamen

tecrit edilecek, bu tecrit, suyun muhafaza borusunun yanlarından

kaçmasına hiç bir surette meydan vermeyecek şekilde yapılacaktır.

2. T U L U M B A K U L L A N I L M A S I :

2.1.

Tulumba karakteristiklerinin tayini:

Tulumba verimi, tayin edilen bu zaman periyodu içinde çekilen su

miktarı olarak tarif edilir (mVsaat, galon/dakika gibi) basma yüksekliği,

kuyudaki suyun dinamik seviyesinden, basma borusu ucuna, veya

depoya dalması halinde, depodaki serbest su seviyesine olan düşey mesafedir.

2.2.

Tulumba montajı:

B i r kuyuya motor ve pompa monte edildiği zaman, motor temeli

gayet sağlam olacak, sallantılara müsaade etmiyecektir. Her kuyu başında,

temel içinden madenî bir kuyu havalandırma bacası yapılacaktır.

Kuyuya monte edilecek tulumba, kuyunun tespit edilen karakteristiklerine

uygun olacak; gerek yeraltısuyu rezervi, gerekse kuyunun ömrü bakımından,

kullanma belgesinde belirtilmiş olan hususlara uygun olarak

çalıştırılacaktır. Her çeşit pompanın bakımı, montajı ve tamirine ait

esaslar ve ana hatlar. DSt. Yeraltısuları Dairesi Başkanlığının «Derin

kuyu pompalarının montajı, bakımı, tamiri ve işletilmesi» «Dalgıç tulumbaların

montajı, bakımı, tamiri ve işletilmesi» ve «Adî tulumbaların

montajı, bakımı tamiri ve işletilmesi» adlı talimatlarında bulunabüir.

3. İŞLETMEYE AİT BİLGİLERİN DSİ. Y E VERİLMESİ :

3.1. Yeraltısuları Kanunu gereğince kullanma belgesi alınarak yapılan

her türlü işletmelerde, işletmeyi yapan özel ve tüzel kişilerin aşağıdaki

bilgileri, ilgili DSİ. Ünitesine vermesi zorunludur.

3.1.1. Yeraltından çekilen suyun miktarı,

3.1.2. Pompaj süreleri ve tarihleri,

3.1.3. Yeraltısuyu seviye gözlemleri,

3.1.4. Kullanılan enerji veya akaryakıt harcaması.

3.2. Yukarıda, sırasıyla gösterilmiş olan hususlarda verilecek bilgiler,

ilgili DSİ. Ünitesince dağıtılacak özel formlara işlenerek en geç

bir ay içerisinde, elden veya posta ile DSİ. ünitesine gönderilecektir.

3.3. İşletilen her kuyudan, her yıl belirli zamanlarda kimyasal

analiz (İçmesuyu işletmelerinde, ayrıca bakteriyolojik analiz) için özel

talimatına göre su numuneleri alınacak ve ilgili DSİ. ünitesine teslim

edilecektir. Analiz sonuçları ve bu sonuçlara göre alınması gereken tedbirler,

işletmeyi yapana yazı veya bir zabıtla bildirilecektir.

3.4. Hidrojeolojik sebeplerle, yeraltısuyu rezervinde meydana gelecek

değişikliklere uygun olarak, işletme süresinde ve emniyetli verim

miktarında yapılması gerekli görülen değişiklikler, bir yazı ile kullanma

belgesi sahibine tebliğ edilecek ve bu yeni duruma göre tespit edilen

kullanma esasları belgeye işlenecektir.

3.5. İşletmenin çevredeki kuyuların çalışma sistemini değiştirecek

ve civarına zarar verecek şekilde yapılmasından belge sahibi sorumludur.

Zarar görüldüğünde, belge sahibinin gerekli tedbirleri alıp almadığı,

DSİ. ce kontrol edilecek ve gerekiyorsa durum bir tutanakla tespit edilerek,

belge sahibine yazılı ve süreli ihtar yapılacaktır. Verilen süre içerisinde

zararm önlenmediği görülürse, kullanma belgesi geri aİınaraJE

işletme tatil edilecek ve Kanunun 18 inci maddesi uygulanacaktır.

3.6. Yönetmelikte bahis konusu kuyu, tünel, galeri açma, jeolojik

ve jeofizik araştırmalar ile sondajlarda rastlanması muhtemel endüstriyel

ham maddelerle ilgili bir rapor maden mühendisi veya jeolog tarafından

hazırlanarak Maden Dairesi Başkanlığına verilecektir.

4. Y E R A L T I S U Y U İLE İLGİLİ İŞLERİN KONTROLÜ :

4.1.

Kontrolün kapsamı:

167 sayılı Yeraltısuları Hakkındaki Kanun ve Yeraltısuları Tüzüğüne

göre yapılacak yeraltısuyu arama, kullanma, ıslah ve tadil işleri,

bu Yönetmelik gereğince DSİ. tarafından kontrol edilecektir.

4.2.

Kontrolün amacı:

Kontrolün amacı, yetkili teknik eleman ve işçilere yaptırılan ve DSİ.

den alman belgelerin konusunu teşkil eden arama, kullanma, ıslah ve

tadil işlerinin ve bunlarla ilgili tesislerin; anlaşmalara, belgelere genel

ve özel kanunlara ve bunlara bağlı tüzüklere, teknik talimatlara, etüt

raporlarına ve onaylı teknik rapor ve projelerine uygun ve noksansız

olarak meydana getirilmesi suretiyle hem işi yaptıranın, hem işi yapanın

menfaatini, hem de ulusal bir servet olan yeraltısularınm korunmasını

sağlamaktır.

4.S.

Kontrol yetkilileri:

Kontrol işleri, DSİ. ce görevlendirilmiş elemanlar tarafından yapılacak

iş sahipleri ve işi yapnalar, görevlilerin kanun, tüzük ve yönetmeliğe

uygun müdahalelerine itirazda bulunmayacak ve uyarma ve tavsiyelerine

uyacaklardır.

4.4-

Kontrol görevlilerinin yetkileri :

DSİ. ce atanan görevlilerin başlıca yetkileri şunlardır :

4.4.1. Kanun yetkili kıldığı yerden onaylı ve yetküi elemanlarca

yapılmış projesi olmayan işlerin yapılmasını önlemek,

4.4.2. Yapılan işlerin onaylı belgeye, uygulama projelerine ve teknik

yönetmeliğe uygunluğunu kontrol etmek aykırı hareket eden belge

sahiplerinin belgelerinin geri alınmasını veya iptalini istemek.

4.4.3. Yeraltısuyunun israfını önleyici tedbirler alınmasını sağlamak.

4.4.4. Kuyu başlarının ve civar arazinin göllenerek bataklık haline

getirilmesini önlemek.

4.4.5. Civardaki bina ve tesislere zarar verilmesini önlemek.

4.4.6. Kuyunun, kaynağın veya yeraltısuyu tabakalarının kirletilmesini

önleyici tedbirler alınmasını sağlamak,

4.4.7. Belge sahibince idareye verilmesi gereken her türlü bügüeri

toplamak.

4.4.8. İşlerin belge sahibi ve yetkili kimseler tarafından yapılmasını

sağlamak.

.5. Kanun, tüzük ve teknik yönetmeliğe aykırı hareketlerin takibi

4.5.1. Uygulama sırasında, işin verilen belgedeki şartlara uyulmaksızın

yapıldığı anlaşılırsa, durum bir tutanakla tespit edilir ve belirli

sürede gerekli tedbirlerin alınması için DSİ. Bölge Müdürlüğünce belge

sahibinin işyerine yazılı olarak bildirilir.

4.5.2. Verilen sürede, belge sahibi tarafından işyerinde gerekli

tedbirlerin alınmaması, talimatların yerine getirilmemesi ve işlerin belge

ve projelere göre yapılmaması halinde Tüzüğün 11 inci maddesi ve Yeraltısuları

Kanununun 18 inci maddesi uygulanmak üzere; durum evvelce

hazırlanmış olan tutanakla birlikte, DSİ. Bölge Müdürlüğünce Sulh

Mahkemesine aktarılır.

4.5.3. İş başmda tutulacak tutanakların başlığında kısaca konu

belirtilir; metinde ise belge ve projede istenilen hususların her maddesine

ayrı ayrı cevap verilir. Uç nüsha olarak düzenlenecek tutanakta

yetkili görevlinin imzası ve mübürü bulunur.

4.5.4. Gerektiğinde; DSİ. Bölge Müdürünün, durumu bir tutanakla

tespit ederek işi tatil etmek yetkisi vardır.

Bu Yönetmelik yayımlandığı tarihte yürürlüğe girer..

#DSİyeraltısularıteknikyönetmeliğidir #kuyuaçılması #jeololjiketüdler #kuyuruhsatı #konyakuyuruhsati

KAYALAR JEOLOJİ MÜHENDİSLİK

Konya Kuyu Ruhsatı

Yeraltısuları Teknik Yönetmeliği

Comments

Tanıtılan Yazılar

Konya Havzası Kuyu Ruhsatları Sorunları ve Tarımsal Sulamadaki Sorunlar

Tmmob Jeoloji Mühendisleri Odası 2016/1.Dönem Yılı Asgari Ücret Tarifesi

Konyada Kuyu Ruhsatları Kapandı

Sayaç Bedellerine Son !!!

Yeraltısuları Kanunu

Yeraltısuları Tüzüğü